U dobro uređenom društvu opasno je i neizvesno baviti se kriminalom. Gubljenje slike o kriminalu kao rizičnoj i neprobitačnoj aktivnosti omogućava životno iskustvo koje u takvom društvu podstiče kriminal. Nepoželjni i sramotni primeri vremenom postaju prihvaćeni i poželjni uzori, a ključne društvene odluke donose upravo oni čije su kriminalne aktivnosti i bezobzirnost prouzrokovale trajne strukturne poremećaje. Na kraju, bezakonje u širem smislu društvene kontrole postaje prihvaćeno i priznato sredstvo bogaćenja i uspeha.
P { text-indent: 2.5cm; margin-bottom: 0.21cm; direction: ltr; color: rgb(0, 0, 0); line-height: 150%; widows: 2; orphans: 2; }P.western { font-family: „YHelvetica“; font-size: 12pt; }P.cjk { font-family: „Times New Roman“,serif; font-size: 12pt; }P.ctl { font-family: „Times New Roman“,serif; font-size: 10pt; }
Pravila institucionalnog delovanja utemeljena su na stabilnim zakonskim normama (relativno uzevši) i njihova primena garantuje ostvarenje svrhe države (u formalnom smislu). Rukovodeći se tim normama u svom formalnom postupanju, javni službenik ispunjava svoju ulogu prema građaninu koji je istovremeno i njegov klijent i istinski poslodavac, koji ga neposredno plaća putem poreza i kome duguje svoju lojalnost.
Poverenje članova društva u državu i njene institucije svodi se, zapravo, na relativno stabilan stepen izvesnosti da će svaki građanin, za svaki zakonom predviđeni korak koji će učiniti u odnosu prema bilo kojoj društvenoj instituciji, ostvariti pravo koje mu zakonski pripada. Nepoverenje u taj mehanizam jeste rezultat nesigurnih i maglovitih odnosa koji ne nude opisani ishod, nego upravo suprotno, da se za svaku uslugu mora predvideti nekakav alternativni put, jer predviđeni i zakonom utemeljeni put ne donosi očekivani rezultat. Konkretna posledica koja prva nastupa, jeste trajno produbljivanje moralne erozije na institucionalnom nivou, tj. dalje progresivno unošenje nereda i neizvesnosti u očekivanja koja članovi društva imaju prema institucijama, te u odgovore i usluge koje dobijaju za uzvrat. Sledi legitimacija bezakonja, i to najpre kao alternativnog, a potom i poželjnog puta prema ostvarivanju društvenih ciljeva.
Odsustvo primerene društvene kontrole, tj. prepoznatljivog i redovnog kontinuiteta na relaciji prekršaj – kazna u širokoj lepezi mogućih reakcija, od krivičnopravnog kažnjavanja do društvenog prezira, kao i nedovoljna socijalna afirmacija vrednosti, kao konačnu očekivanu posledicu, imaće društvenu dezorganizaciju, tj. nestanak integrativnih činilaca društvene zajednice. Potencijal za iskorak iz opisanog stanja nalazi se u društvenim akterima s većinom društvene moći, u političkim elitama koje političku moć treba da usmere na harmonizaciju ekonomskog i kulturnog kapitala s humanim potencijalima i da na takav način stvore vrednosno podsticajnu društvenu klimu.
U savremenom kontekstu, reči stigma i stigmatizacija se upotrebljavaju da nevidljivo označe neodobravanje koje omogućava da članovi jedne zajednice identifikuju granice uključenosti u tu zajednicu. To je socijalno-etički prekor, snažno društveno neodobravanje ličnih osobina ili uverenja koja su u suprotnosti sa kulturnim normama. Takav prekor obezbeđuje solidarnost zajednice i demonstrira posledice odstupanja od prihvaćenih normi ponašanja. Sve što čini naš život posledica je naših izbora. Dakle, sve je u izborima.
*Autorka je istraživačica Instituta za kriminološka i sociološka istraživanja
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
