Država i društvo na Balkanu pre i posle uspostavljanja osmanske vlasti – naziv je stručnog simpozijuma koji su nedavno organizovali ovdašnji Istorijski institut i beogradska podružnica Instituta Junus Emre iz Ankare. Među brojnim gostima iz Srbije, regiona i Evrope našao se i turski istoričar Aškin Kojundžu, koji je govorio o istoriji devširme „danka u krvi“ i njenom uticaju na južnoslovenske prostore.
* Kako turski istoričari vide srpsku istoriografiju?
– Mislim da turska istoriografija Balkan vidi kao mesto kome je donela islamsku civilizaciju, mir, stabilnost i bezbednost odnosno „Pax Otomana“.
* Kakvi dokumenti o Srbiji se nalaze u turskim arhivima. Koriste li ih srpski istoričari?
– U turskim arhivima nalaze se dokumenta još iz vremena sultana Fatiha (1432- 1481). Postoje podaci o ekonomiji, demografiji i geografiji Srbije. Postoje srpski istoričari kao što je, na primer, Dušanka Bojanić, koji koriste osmanlijske izvore, mada lično ne poznajem mnogo istoričara koji koriste te izvore.
* Kako Turci danas gledaju na devširmu? Narodna poezija je pamti kao „danak u krvi“. Na ovim prostorima ona nije ostala u lepom sećanju.
– Devširma je nešto što je jedinstveno za Osmanlije. Da bismo razumeli klasičan period osmanskog carstva treba poznavati i devširmu. Turska istoriografija beleži da se devširma zasnivala na dobrovoljnom principu. To je na Balkanu bio jedan od najtežih poreza.
* Iz devširme su, s druge strane, došli neki od vodećih ljudi tadašnjeg Osmanskog carstva poput Mehmed paše Sokolovića. S druge strane, pobune janičara bile su česte?
– Krajem šesnaestog i početkom sedamnaestog veka, što je pratilo ekonomsko slabljenje carstva, počele su mestimično da izbijaju pobune. U celom tadašnjem sistemu stvarale su se određene grupe nezadovoljnika i janičari su bili među tim grupama, tražili su nekoga koga će podržati, da bi birali sultana. Treba reći i to da neki nacionalistički nastrojeni istoričari za slabljenje carstva krive ljude koji su vodili carstvo, a koji su došli iz devširme.
* Koja su sporna pitanja za turske i srpske istoričare danas. Da li je dijalog moguć?
– Zbog istoriografske tradicije, na Balkanu, kako turske tako i srpske postoje, na obe strane postoje nacionalističke tendencije. To je na neki način nasleđeno. Međutim, mislim da se taj jaz smanjuje upravo na stručnim skupovima i da će se ubuduće smanjivati sve više i više. Danas turska istoriografija Srbiju i srpski narod sagleda kao bitan deo tadašnjeg osmanskog carstva. Davali su ozbiljan doprinos ekonomiji carstva. Takođe su dali doprinos vojsci i snagama reda. U osmanlijskoj istoriji postoje periodi kada nije bilo tolikog neprijateljstva izmeću dva naroda. Ono raste tek u devetnaestom veku nacionalizma, pa istoričari možda i preteruju u opisima osmanskog ugnjetavanja srpskog naroda. Naravno da ugnjetavanja Osmanlija prema hrišćanskom življu jeste bilo, u svakodnevnom životu ima mnogo primera dobrog suživota i prožimanja međusobnih uticaja, kulturnih, gastronomskih, jezičkih preplitanja. Ima srpskih reči u turskom jeziku i turcizama u srpskom jeziku.
Život janjičara
Srpski istorijski izvori navode da su dečaci koji su odvođeni iz Srbije pošto su napunili dvadeset godina, bili raspoređeni u janjičarske vojne jedinice. Ovo se definisalo kao „oslobađanje“, ali ta sloboda janjičara se sastojala u tome da više nisu mogli da budu prodati ili poklonjeni. Većina muškaraca nije ostajala na dvoru.
Najviši činovi, koje su samo malobrojni dostigli, bili su činovi vezira i velikog vezira. Obuka je bila raznovrsna, od napornih fizičkih vežbi do teoretskih predavanja. Jezici su takođe bili veoma važni: dečaci su morali da nauče turski, persijski i arapski. Pisanju se takođe poklanjala velika pažnja, i obučavani su da postanu stručnjaci u raznim vrstama arapske kaligrafije (u to vreme turski je bio pisan arapskim znacima). Ostali važni predmeti su bili književnost, teologija i zakonodavstvo.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
