Baština istorijskih gradova

Branislav Krstić: SPOMENIČKA BAŠTINA SVJEDOČANSTVO I BUDUĆNOST PROŠLOSTI

Branislav Krstić (1922) bio je savetnik u saveznoj vladi Jugoslavije nadležan za urbanizam, prostorno uređenje, čovekovu sredinu i baštinu (1968-1982), profesor po pozivu na postdiplomskim studijama Arhitektonskog fakulteta u Beogradu (1972-2003), predstavnik Jugoslavije na konferencijama i u telima UN, pa i Komitetu za svetsku baštinu Uneska, gde ostvaruje upis prvih pet dobara u Listu svetske baštine (1978). Tematska enciklopedija „Spomenička baština svjedočanstvo i budućnost prošlosti“, čije delove objavljujemo uz dopuštenje autora, njegovo je životno delo. U knjizi je obradio dosad najpotpuniju enciklopediju spomeničke baštine južnoslovenskih zemalja. Ne prihvatajući da su spomenici kulture skup ad hoc izabranih spomenika „izvučenih“ iz vremena i okruženja u kojem su nastali, baštinu je istražio kao autentično svedočanstvo civilizacija i istorijskih razdoblja. U vreme novih interpretacija prošlosti ona ostaje nesporan oslonac u njenom tumačenju. Baštinu tumači i kao okruženje za arhitekturu budućnosti.

Iz tematske enciklopedije, koja sadrži deset poglavlja u kojima autor istražuje istorijske gradove, javnu, stambenu, versku, vojnu, privrednu, memorijalnu i narodnu arhitektonsku baštinu, objavljujemo samo izvode iz poglavlja o istorijskim gradovima.

Grad je najvrijednije djelo ljudskog stvaranja. U gradu ljudska zajednica obezbijeđuje svoju prostu i proširenu reprodukciju, ostvaruje potrebe i aspiracije. Grad je svojevrstan organizam. Živi zajedno s ljudima koji u njemu ostvaruju podjelu rada, razmjenu dobara i znanja, zajedno odlučuju. Za razliku od drugih dobara arhitektonske baštine grad nije završena građevina. Nastaje u raznim vremenima, gradi se u raznovrsnim vidovima, mijenja ili dopunjuje namjene, dograđuje se, pa i ruši, u zavisnosti od društvenog razvoja.

Baština grada nije identična gradu. Baštinu čine vrijedni dijelovi grada i građevine koji su odoljeli vremenu i koje su očuvali sljedbenici. Očuvanje tih dijelova zavisilo je od graditeljskog materijala, ali i od kontinuiteta društva; gdje je kontinuitet prekinut, baština je urušena.

Urbanistička baština na najbolji način svjedoči o cjelini života naroda i zemlje. To je kvalitet koji je razlikuje od baštine pojedinačnih građevina. Građevine, ma koliko vrijedne, fragmenti su života, a u baštini grada one čine cjelinu koja daje značenje i vrijednost svakoj od njih. Pojedinačne građevine često umiru; izgube namjenu, rekonstruišu ih ili sruše, a gradovi ne umiru, sem izuzetno. Stoga, baština grada najčešće odslikava život grada u istorijskom kontinuitetu. Sa istorijom grada, mogli bismo reći, počinje istorija civilizacije, isto kao i sa pismenošću. Očuvani kontinuitet grada vremenom rađa urbanu kulturu stanovnika i nju, na najbolji način, izražava „ličnost“ grada. Gradovi čuvaju duh mjesta i često su likovno prepoznatljivi. Građani grada koji čuva istoriju identifikuju se sa gradom; njegov graditeljski red i vrijednosti postaju njihova „svojina“.

Baština gradova svjedoči i o evoluciji grada. Grad je nastajao u punom skladu s prirodom. Izvorna namjena grada bila je da bude bezbijedno mjesto ljudske egzistencije. Stoga je morao da ima vodu, plodnu zemlju ili more za hranu, šumu za vatru, da bude zdravo mjesto zaklonjeno od vjetrova i izloženo suncu. Kada su ljudi morali da utvrđuju staništa davali su primat mjestu koje je podobno za odbranu. Međuzavisnost grada i prirode je imperativ, budući da ona izražava prirodu čovjeka. Baština novijeg vremena ukazuje da se odstupa od ovog imperativa i to ugrožava izvornu namjenu grada.

Grad nema jednog graditelja, kao što nema ni pojedinačnog vlasnika. Generacija koja živi u gradu samo je njegov čuvar, a ne posjednik. Baština grada je zajednička baština svih generacija; nijednu ne isključuje, a obogaćuje svaku narednu.

Nastavlja se