Različite strategije izgradnje nacije i države

U funkciji objašnjenja čitave game različitih situacija, navedeni autori nude četvoročlanu tipološku perspektivu koja počiva na dve osnovne dimenzije: 1) strategiji izgradnje nacije i ideologije u odnosu na demos i 2) strategiji izgradnje države i politike prema manjinama. Tako, u ideološkom ambijentu izgradnje nacije, u kome dominira stanovište da demos i nacija treba da budu jedno te isto, moguće su dve opcije izgradnje države i politike prema manjinama. Tip 1 je strategija isključenja, što faktički znači proterivanje ili, u blažem vidu, sistematsko stimulisanje odlaska manjina. Tip 3 je strategija uključenja zasnovana na snažnom naporu u pravcu asimilacije manjina. S druge strane, ideološko priznanje da demos i nacija mogu biti različiti rezultira strategijom izgradnje države putem isključenja manjina (Tip 2) – izolovanja iz političkog procesa davanjem građanskih sloboda ali ne i političkih prava, čime se, faktički, obeshrabruje opcija davanja „glasa“ manjinama. Strategija uključenja u okviru ove dimenzije nacije/demosa pripada Tipu 4 i odlikuje je snažan napor u pravcu prilagođavanja, uz primenu niza političkih i civilnih mera za priznavanje prava manjina.
Budući da je politika u Srbiji, u vreme Miloševića, predstavljala paradoksalnu mešavinu svih navedenih tipova isključenja i uključenja, držim da je za period posle oktobarskih promena 2000. relevantno sledeće pitanje: Da li se iz dosadašnjih reformskih zahvata demokratskih vlasti u Srbiji može izvesti precizniji zaključak o kakvom tipu nacije i države je reč, odnosno, da li je na delu „strategija prilagođavanja“ (pomenuti Tip 4) koja bi, na neki način, odgovarala onome što Lijphart zove demokratskom konsocijacijom?
Dakako, zarad boljeg razumevanja navedene strategije, podsetiću da, prema Lijphartu, četiri karakteristike specifikuju ovaj tip demokratije. „Prvi i najvažniji element jest činjenica da je na vlasti velika koalicija političkih vođa svih značajnih segmenata određenog pluralnog društva… Preostala tri osnovna elementa… su: (1) međusobni veto ili načelo ’većine istomišljenika’ koje služi kao dodatna zaštita vitalnih manjinskih interesa, (2) proporcionalnost kao osnovno merilo pri određivanju političke zastupljenosti kod imenovanja državnih činovnika i raspodjeli javnih fondova, te (3) visok stupanj samostalnosti svakog segmenta u odlučivanju o unutarnjim pitanjima“. Takođe, u kontekstu analiza dobrih i loših strana konsocijacijskog i britanskog (većinskog) modela demokratije, Lijphart upućuje na nekoliko ključnih vesti koje, naoko, ne idu u prilog institucionalnom inženjeringu konsocijacijskog tipa, kao i na „dobre vesti“ koje daju osnova za optimizam.
Kad je reč o ovim prvim, „lošim“ vestima, evidentno je da „institucionalne i kulturne tradicije mogu dovesti do snažnog otpora konsensualnoj demokratiji“. S druge strane, i kada se suočimo sa frustracijama etnonacionalne većine i njenom manjom ili većom nespremnošću da prihvate različite oblike autonomija i proporcionalne zastupljenosti manjina na svim nivoima vlasti, kao što je, recimo, slučaj u današnjoj Srbiji, odnos kulture i strukture, ipak, ne treba simplifikovano tretirati u vidu jednosmerne relacije uzroka i posledice. Ovde pomaže Lijphart razložnom napomenom o „složenom sistemu uzročnosti koji dejstvuje u raznim pravcima“, kao i komparativnim primerima koji uverljivo potkrepljuju tezu da konsensualne institucije „…imaju i potencijal da jednu u početku suprotstavljenu kulturu učine manje takvom i više konsensualnom“.
Drugim rečima, u zamišljenom koordinatnom polju međuzavisnosti uspeha i različitih stupnjeva pluralizma, stanje izgleda ovako: za najekstremnija pluralna društva nijedan model – ni britanski ni konsocijacijski – ne pruža bilo kakvu nadu, dok se posle jedne tačke, gde oba modela imaju podjednake šanse za uspeh, sa rastom stupnja pluralizma smanjuju šanse i za britanski i za konsocijacijski. Ipak, za aktuelne političke analize i demokratski „institucionalni inženjering“ u Srbiji, smatram vrlo bitnim Lijphartov nalaz da postoji jedan značajan prostor na pomenutoj osi pluralizma u kome konsocijacijski model, bez obzira na smanjene izglede, jedini nudi šansu za demokratiju. U tom smislu, „za mnoga pluralna društva nezapadnog svijeta stvarni izbor ne leži između britanskog modela demokracije i konsocijacijskog modela, već između konsocijacijske i nikakve demokracije“.
Nastavlja se