Pokretna slika i izgubljeni svet

Kao što gledamo sjaj davno ugaslih zvezda (kao da su i danas žive), tako bismo, pretpostavljao sam, mogli da, sa određene tačke u svemiru, dobijemo pokretnu sliku odavno ugašenih prizora na Zemlji, recimo, iz antičke Grčke u doba Trojanskog rata, ili iz Judeje u doba Isusa iz Nazareta. No, i kad bi to bilo moguće (i kad to bude), nemam sumnje u to da bi ljudi i dalje različito tumačili ono što vide – čemu svedoče. Jer, u ovom slučaju, doživljaj njihovog pogleda na ono što se zbilo, kao da se zbiva sada, prožet je kulturnim i nekulturnim iskustvom od nekoliko stotina ili hiljada godina u odnosu na predočeni događaj.

O tom višku neizvesnosti u sagledavanjima iste stvari (ako je to, uopšte, ista stvar, rekli bi radikalni skeptici), kad već govorimo o pokretnoj slici, lepo svedoči eksperimentalni film, malo poznat širokoj publici, „Razzle Dazzle“, s podnaslovom „Izgubljeni svet“. To je dugometražni digitalni film Kena Džejkobsa (Ken Jacobs, 1933) – uz Stena Brekidža, Jonasa Mekasa i Džeka Smita, jednog od četiri klasika nove američke eksperimentalne kinematografije. Film je nastao 2006. godine, od jednominutnog filmskog zapisa iz 1903, zavedenog u arhivu Tomasa Alve Edisona pod istim imenom: Razzle Dazzle.

Taj jednominutni snimak, od kojeg je Džejkobs stvorio sat i po filma, prikazuje karusel u pokretu na nekom travnjaku ispred jedne kuće u Vilmingtonu, u državi Delaver. Sedišta na disku vrteške zauzela su deca starijeg uzrasta i to je, bez sumnje, najuzbudljiviji dnevni doživljaj njihove posete zabavnom parku – ono u njemu najatraktivnije (razzle-dazzle).

DŽejkobs povremeno usporava protok Edisonove slike, povremeno je zaustavlja, fokusira se na detalj i uvećava ga dok se konture ne razobliče – ako je to lice nekog deteta, ono se razvlači u grimasu odrasle osobe; slika zatim bledi/vene, ili su joj delovi prekriveni krvavo crvenom bojom, potom se tu umeša zelena, kasnije i plava boja. Delovi slike spajaju se i formiraju novi, dosad nepoznat oblik. Slika iščezava, vraća se kao dvostruka ploča, zatim kao kub. S vremena na vreme, čuje se sa gramofonskog diska na prastarom gramofonu, uz pucketanje i šuštanje, jedna popularna pesma s početka onog veka, a kao lajtmotiv vraća se melodija valcera Miše Spoljanskog za solo klavir, pod imenom „Morfijum“. Deo slike počinje naprečac da pulsira poput srca, zatim sve dobije oblik unutrašnjosti kupole, na kojoj sad vidimo lica dece koju okreće ringišpil, kao da su to freske svetaca na svodu crkve. Zatamnjenje. Pada olujna kiša u luna parku (da li su to paklene kapi nuklearne kiše iz Hirošime?), a deca i dalje nastavljaju da se vrte na karuselu kao da je sunčano, kako je 8. jula 1903. u Vilmingtonu i bilo.

Najčešće, Džejkobs pravi veoma kratke rezove i takav, manje od sekunde trajući kadar ponavlja desetinama puta, umećući između, u jednakom trajanju, tamne frejmove – stvorena je tako iluzija pokreta; uz ustaljeni blesak crnila, taj strobo-efekat, pulsirajuća zamrznuta slika kao da je živa. Na pojedinim mestima Džejkobs koristi 3D efekte.

Istraživanje koje Džejkobs preduzima unutar Edisonovog žurnala predstavlja, zapravo, kinestetičku analizu koja na svetlost savremenosti iznosi ono što je u Edisonovom žurnalu 1903. skriveno.

U sat i po pokretne slike u kojoj se, kao u nekakvom vremeplovnom kaleidoskopu, sastavljaju i rastavljaju konture jednog zabavnog, razbibrižnog dečjeg i detinjastog događaja iz daleke 1903, Džejkobs je inkorporirao ne više od pet minuta inog dokumentarnog materijala, iz istog ili nešto ranijeg vremena. Na površinu slike izbijaju sada palimpsesti kao kad se ogoli unutrašnji skelet organizma.

Fotografije iz istog doba, kao njegovi nemi portparoli, čine pomenuti unutrašnji skelet – bez kojeg bi film bio samo jedna amorfna sinematička masa. To su ili žanr-scene u kojima je nekakav oblik nasilja prikazan u crno-humornom kontekstu, ili propagandno patriotski foto-stripovi ili, pak, fotografije sa ratišta: rovovi, usmrćeni vojnici i lipsali konji; zatim, grobovi i hrpe kostiju koje se, na koncu, digitalnim efektom spajaju u jedan lep plastični oblik, u rozetu od lobanja, udova i grudnih koševa, koja postaje crvena kao srce.

Džejkobs tome dodaje i tonski snimak Edisonovog govora o „velikom ratu“, a tu pohvalu imperijalizma završava pomenutim kosturnicama.

Jedna detinjasta zabava ogleda se ovde u zlokobnom infantilizmu politike. Neće DŽejkobs propustiti da nam predoči i fotografiju koja odslikava ropski položaj crnaca u tadanjoj Americi. U taj i takav svet, izgubljeni svet, svet političkog zaborava, kao u skerletnu boju koja upija ovu pokretnu sliku, biće utopljena i ova bela deca kad prestanu da zauzimaju mesta na vrtešci, zaboravivši ono što nikada nisu ni saznala. Autor veli: „To je film o zemlji koja je odbila da odraste.“

Posle sto tri godine, Edisonov pupoljak procvetao je u crnu ružu.