Imaju li životinje moralni status?

Po filozofskoj, a i u šire društvenoj relevantnosti izdvaja se jedna od novijih Marićevih knjiga Etika i životinje. Pisana zanimljivo, jasnim i živim stilom i izrazom, ova studija preispituje naš odnos prema životinjama i njihov moralni status, te tematizuje pitanja i probleme koji nadilazi samo etičke i filozofske okvire.

Marić kritički sučeljava vrlo aktuelne filozofske rasprave o racionalnosti i moralnom statusu životinja, kako se ljudi prema njima odnose ili bi trebalo da se odnose. Masovna eksploatacija biosfere danas dovela je do permanentnog ubijanja miliona životinja, pa čak i do opasnosti od nestanka pojedinih životinjskih vrsta, što bi trebalo da probudi savest celog savremenog sveta, a ponajviše najrazvijenijih zemalja zapada, i da ih suoči sa temeljnim etičkim pitanjima našeg odnosa prema životinjama. Povrh toga, pitanje toga da li se može govoriti o nekakvoj etici životinja, i to ne samo stepenu racionalnosti i emotivnosti nekih životinjskih vrsta, nego i toga da li one imaju neka prava, o kojima se mora voditi računa, jesu pitanja koja na kritički i filozofski utemeljen način raspravlja knjiga Damira Marića.

Premda je pitanje o moralnom statusu životinja tek došlo u središte etičkih rasprava knjigom Petera Singera Oslobođenje životinja, Damir Marić uverljivo pokazuje kako se istorija filozofije od samog svog početka bavila odnosom čoveka prema životinjama, racionalnošću i moralnim statusom životinja, te našem etički ispravnom odnosu prema njima. Kritički preispitujući ovu problematiku, autor ulazi i u raspravu o ključnim etičkim pitanjima, različitim etičkim stanovištima, kako tradicionalnim tako i savremenim, koja imaju i vrlo konkretne društvene implikacije.

Marić pruža vrlo sadržajan istorijsko-filozofski pregled onoga što su najznačajniji evropski filozofi premišljali o životinjama, posredstvom koga se saznaje da bez obzira na antropocentrizam zapadne filozofije, gotovo da nema nijednog značajnijeg filozofa koji nije promišljao prirodu životinja i naš odnos prema njima, bez obzira na to do kakvih vrednosnih sudova se dolazi. Drugi deo ove studije posvećen je shvatanjima o racionalnosti, emocijama i moralnom statusu životinja u hrišćanstvu i islamu, dvema religijama koje preovladavaju na ovim prostorima, što Marićevu knjigu čini posebno interesantnom za sve one koji teže da dublje promisle vrednosni sistem vlastitih religijskih kultura. Naročito su zanimljiva i danas relevantna ona etička stanovišta koja se afirmativno odnose prema moralnom statusu životinja. U antici, primerice, Plutarh (46-120) po „svojim stavovima i argumentaciji“, smatra da su životinje u određenom stepenu racionalne i osećaju bol, te da ih treba, stoga, uključiti u moralnu zajednicu, što je, kako ispravno tvrdi Marić, „preteča nekih od najvažnijih filozofskih stajališta o pravima životinja našeg vremena“, zatim pomenimo modernog filozofa Džeremi Bentham (1748-1832), koji je jedan od prvih modernih filozofa što se posvetio moralnom statusu životinja, i prema čijem utilitarističkom etičkom stanovištu treba delovati u cilju maksimalizacije sreće i ljudi i životinja, ili „svestranog pisca“, vegetarijanca i borca za socijalne reforme Henri Solta (1851-1939), koji izričito zastupa tezu da životinje imaju prava, što znači da vode takav način života kojim im omogućuje da se individualno razvijaju.

Neki od značajnih mislioca iz prošlosti svojim refleksijama približavaju se i savremenim etičkim stanovištima, te se njihova promišljanja, kako pokazuje Marić, ispostavljaju kao i danas aktuelna i relevantna. Sva ova shvatanja vrhune u savremenim stanovištima, kao i raspravi onih koji smatraju (najznačajniji predstavnik je Peter Singer) da prema životinjama treba postupati humano i ne izlagati ih patnji, što znači brinuti se o njihovoj dobrobiti, premda se ne isključuje iskorišćavanje životinja u ljudske svrhe, i u stanovištu, za koje se zalaže i sam Marić (čiji su najznačajniji predstavnici Regan i Franciskoni), prema kojem prema životinjama ne treba postupati instrumentalistički zarad ostvarivanja ljudskih svrha, zagovarajući aboliciju nad eksploatacijom životinja.

Ova lucidno napisana studija Damira Marića na kritički, znalački i utemeljen način razmatra na ovim prostorima gotovo potpuno zapostavljenu problematiku koja je u svetskim okvirima već nekoliko desetina godina u žiži filozofskog i šire opšte-društvenog interesovanja. Time on pak ne preispituje samo normativne probleme bitne za primenjenu etiku i praktičnu filozofiju uopšte, već i pitanja, značajna za svakog čoveka, pitanja koja bi trebalo da probude njegovu savest, a kojih nažalost često uopšte nije ni svesan.

F naslovna

glo