Kultura značenja popularnog

Knjiga o kojoj je reč predstavlja skup ogleda i studija posvećenih u celosti fenomenu popularne kulture. Autor razmatra istorijske i društvene uslove nastanka i razvoja ove kulture. Centralni ogledi posvećeni su analizi i eksplikaciji estetskih i društvenih dometa popularne kulture: komunikacije, publike i ukusa. Tri studije (a. estetika, b. komunikacija i c. publika popularnog) formiraju osnovni lepak koji drži preostale teme zajedno. Na taj način dobijena je jedinstvena celina o smislu, značenjima, današnjim dometima i perspektivama popularnog. Ukratko, pisac je glavnim tokom analize uspeo da pruži celovitu sociološku sliku popularne kulture, počev od njenog određenja, preko razlikovanja od narodne i masovne kulture, do predstavljanja njenih savremenih izražajnih vidova.

Prvi naslov u knjizi odnosi se na značenja popularnog . U njemu se pravi razlika između narodne, masovne i popularne kulture i ispituju kodovi popularne kulture koji su uticali na radikalne promene kulturne (estetske) produkcije i recepcije. Autor ističe da „popularna kultura nije uniformni fenomen već polje koje predstavlja refleksiju sveta na kome se ukrštaju najrazličitija značenja“. U odeljku pod naslovom Globalizacija kulture i novi identitetski obrasci Božilović usredsređuje pažnju na globalizaciju kulture i promene kulturnih identiteta u različitim fazama razvoja društva. Teoretičare globalizacije on razvrstava na globo-optimiste i globo-skeptike, a samu globalizaciju smatra najavom krize identiteta koja jednako pogađa personalni identitet i porodicu kolektivnih identiteta.

Naslovom Estetika popularnog započinje suštinska obrada centralne ideje ove knjige. Reč je o estetici koja obuhvata principe stvaralaštva i komunikacije umetničkih vrsta koje se deklarišu kao popularne , a koje često prati negativan predznak trivijalnog, lakog i zabavnog. Božilović zastupa tezu da tendencija savremene umetnosti ide ka popularizaciji estetskog izraza, kao i to da popularne forme mogu da imaju vrlo ozbiljne i angažovane pristupe. Pored filma, lake književnosti, pop i rok muzike, grafita i stripa, autor smatra da atribute popularnog u širem smislu zaslužuju i umetničke vrste iz estetskog korpusa pop-arta, hepeninga ili performansa.

Poglavlje koje se bavi problemima komunikacije popularne kulture obrađuje estetsku i socijalnu komunikaciju popularne literature, filma, pop i rok muzike. Autor u ovome delu knjige, s jedne strane, vrši analizu glavnih formalno-estetskih postupaka ugrađenih u stvaralački izraz popularnog. S druge strane, on se bavi socijalnim komponentama komunikacije popularne umetnosti, koje se odnose na industrijske, tržišne i komercijalne aspekte. Na kraju, razmatraju se zvezde kao komunikatori popularne kulture. Pubika popularnog u ovoj knjizi analizira se na primeru shvatanja Umberta Eka i DŽona Fiska. Reč je o komparativnoj analizi koja se vrši sa sociološko-estetičkog polazišta. Božilović konstatuje da se radi o dvojici teoretičara čiji su opusi različiti kako po opsegu, tako i po teorijskim aspiracijama, ali koji su bliski u tretmanu publike popularne kulture. Oni publiku tretiraju kao slobodnu, aktivnu i kreativnu i smatraju da ona, manje ili više, učestvuje u činu stvaranja i konačnom uobličavanju dela. Međutim, dok kod Eka otvorenost ne znači neodređenost i stvaranje u haosu nekontrolisane slobode, dotle Fisk daje publici potpunu slobodu u izboru značenja i zadovoljstava, ističe Božilović.

Poslednja dva naslova knjige Ogledi o popularnom odnose se na estetske i socijalno-komunikacijske elemente pop i rok muzike, publike i ukusa. U prvom, autor se bavi propitivanjem smisla i značenja ranih potkultura, nastalih u drugoj polovini 20. veka. On ističe povezanost potkultura i muzičkih stilova u miljeu urbanog društva. Studija slučaja u ovom radu odnosi se na potkulturne stilove tediboja i rokera kao prvih grupa mladih buntovnika. Autor, takođe, ispituje tendencije i aktivnosti mladih u tzv. novim društvenim pokretima i ukazuje na kulturne prakse primerene duhu postindustrijskog, informatičkog društva. Završni deo knjige Božilović je posvetio otkrivanju i objašnjenju antinomija jugoslovenskog rokenrola šezdesetih godina prošloga veka. On odgovara na pitanje kako je rok kultura kao fenomen imperijalističke Amerike našla mesto na mapi socijalističke Jugoslavije koja je po karakteru društvenog sistema stajala na suprotnom polu od američkog kapitalizma.

Knjiga Ogledi o popularnom zasad je poslednja, petnaesta po redu u stvaralačkom opusu Nikole Božilovića. Pojedinim fenomenima popularne kulture (film, popularna literatura, strip, pop muzika i dr) Božilović se bavio i u nekim ranijim delima ( Filmska komunikacija , Odiseja filma , Rok kultura , Izvan glavnoga toka – sociologija muzičkih potkultura ). U ovom delu on se bavi popularnom kulturom kao integralnom celinom, onom koja nosi belege društava u kojima je nastala i razvijala se, a kojima je, takođe, utisnula pečat sopstvene kulturne osobenosti. Jedna od osnovnih ideja koja se proteže tokom celog piščevog izlaganja je sledeća: Popularna kultura perioda globalizacije i druge moderne izbrisala je strogu demarkacionu liniju između visoke kulture i oblika popularnog estetskog izraza i time obeležila aktuelni civilizacijski trend. Ulaskom popularne umetnosti u zabran visoke umetnosti nagoveštena je postmoderna epoha.

Pozivajući se na najznačajnije teoretičare popularne kulture, Božilović sledi sopstvene originalne ideje i iznosi kritičke poglede, ne robujući autoritetima u nauci. U intelektualnim i akademskim krugovima, jednako kao i kod običnih čitalaca, njegov samosvojan kritički pristup čini ga prepoznatljivim kada je u pitanju problematika savremenog kulturnog i popularnog umetničkog stvaralaštva. Inače, Ogledi o popularnom pisani su stilom koji je komunikativan, pristupačan i razumljiv širokim slojevima publike, ali u meri koja ne umanjuje njegov intelektualni nivo, teorijsku ozbiljnost i naučnu uverljivost.