Rodonačelnik gotskog romana na srpskom

Dva i po veka nakon prvog objavljivanja, „Otrantski zamak“ danas se nalazi u studijskim programima svih viđenijih univerziteta. NJegove značajne interpretativne potencijale i obrasce potvrđuju brojne objavljene studije i radovi, kao i izraženije interesovanje za ovo delo proteklih decenija, otkako je gotska proza nanovo otkrivena kao umetnička forma vredna pažnje.

Svojim ostvarenjem Volpol je uveo niz motiva koji će postati simboli gotskog i horor stvaralaštva: porodično prokletstvo, tajne iz prošlosti, srednjovekovno okruženje, ukleti zamak, skriveni prolazi, tipizirana trijada likova (zlikovac, nevina žrtva i junak), elementi natprirodnog, prerušavanje, progonjenje…

Zahvaljujući „Otrantskom zamku“ i brojnim drugim delima koja je ovaj roman inspirisao, ti motivi prevazišli su okvire književnosti i vremenom uticali i na druge vidove umetnosti: slikarstvo, film, muziku i uopšte gotsku supkulturu.

Princ Manfred, centralna ličnost romana i uzurpator Otrantskog zamka, zaokupljen je očuvanjem svoje loze i pitanjem hoće li njegov jedini muški naslednik, petnaestogodišnji sin Konrad, uspeti da ostavi potomstvo za sobom, zbog čega organizuje njegovo venčanje sa Izabelom, markizom od Vićence. Ali na dan svetkovine, Konrada ubija džinovski gvozdeni šlem koji se pojavljuje niotkuda.

Gubitak naslednika na Manfreda ostavlja mnogo blaži utisak od načina na koji je mladić usmrćen, jer zlokobno proročanstvo najavljuje da će loza uzurpatora biti prekinuta onda kad pravi vladar visinom nadraste zamak. Manfred će pokušati po svaku cenu da osujeti ispunjenje proročanstva najavljeno Konradovim stradanjem, zbog čega će čak posegnuti i za rukom nesuđene neveste svog pokojnog sina.

Prvo izdanje „Otrantskog zamka“, objavljeno na Božić 1764, predstavljeno je pod pseudonimom Vilijam Maršal. Autor u predgovoru tom izdanju čak za sebe tvrdi da je samo prevodilac starog italijanskog spisa nastalog tokom „Krstaških ratova“.

Racionalistička misao 18. veka i kritika naklonjena neoklasicizmu sa negodovanjem je primila Volpolovo delo u kojem preovlađuju teme nesvojstvene svakodnevnom, svetovnom životu, uz povratak srednjovekovnom okruženju i okolnostima. Uprkos tome, „Otrantski zamak“ je odmah po objavljivanju privukao veliku pažnju šireg čitalaštva. Drugo izdanje objavljeno je svega nekoliko meseci kasnije, ali ovoga puta potpisano Volpolovim pravim imenom.

U predgovoru tom izdanju – čiji naslov delo definiše kao gotsku priču i time ga upadljivo suprotstavlja rigidnim klasicističkim formama – Volpol otkriva motive zbog kojih se odlučio na spoj, s jedne strane onoga što pripada srednjovekovnom, neverovatnom i mašti, i sa druge strane onoga što je deo savremenog, realističnog i poznatog sveta. Zajedno sa predgovorom prvom izdanju, ovaj tekst postao je neodvojivi deo Volpolovog proznog ostvarenja.

Pored dorađenog prevoda i oba pomenuta Volpolova predgovora, novo izdanje na srpskom jeziku sadrži folio autorskih ilustracija Anđelke Elezović i pogovor prevodioca Milene Dasukidis „Otrantski zamak: Put do kanona“. Pogovor se bavi prirodom, kontekstualizacijom i kvalifikacijom gotske proze, tretmanom romana „Otrantski zamak“ i uopšte gotske proze u ovdašnjoj i stranoj književnoj teoriji i kritici.

Horas Volpol (1717-1797) četvrti erl od Orforda i sin ser Roberta Volpola, engleski književnik, istoričar umetnosti, kolekcionar antikviteta i član Parlamenta, kupio je 1747. kuću u predgrađu Londona, danas poznatu po imenu „Stroberi Hil“ („Strawberry Hill“), čiji je enterijer i eksterijer preradio u stilu gotske arhitekture iz džordžijanskog perioda. Ovaj poduhvat uticao je na pojavu neogotskog arhitektonskog stila u Engleskoj nekoliko decenija kasnije. Volpol je upravo u ovoj vili, pod utiskom kreiranja te gotske vizije, usnio košmar iz kojeg je nastao „Otrantski zamak“.