Prvi tramvaj u Srbiji krenuo je sa beogradskog Kalemegdana pre 130 godina sa glavnim odredištem na Trgu Slavija, a umesto današnjih električnih motora sa mnoštvom konjskih snaga, vukle su ga dve – sa grivom i kopitima.
Posle nekoliko minuta vožnje, tramvaj je zastao pred tadašnjom društvenom kancelarijom na Terazijama, „gde se sleglo dosta sveta da prisustvuje osvećenju“, navodi se u tekstu beogradskih Opštinskih novina objavljenom posle događaja koji je promenio saobraćajnu istoriju srpske prestonice.
Manje od dve godine kasnije, Beograd je dobio i električne tramvaje, a već 1905. konjska vuča potpuno je zamenjena pogonom na struju.
- Ni Miško više neće da vozi
- Branko Pešić – gradonačelnik koji je dao dušu Beogradu
- Zašto Srbiji nedostaje hiljade profesionalnih vozača
Beogradskim šinama su se tokom 20. veka šepurili „Nemci, Francuzi i Čehoslovaci“, koji su putnike prevozili uglavnom do današnjih centralnih beogradskih naselja, a 1984. godine prvi tramvaj krenuo je sa Kalemegdana, prešao reku i po prvi put zveckanje šina začulo se i na Novom Beogradu.
Ukupan broj tramvaja i tramvajskih vagona u Beogradu danas je 231, većina je stigla iz Španije i Švajcarske, a danas saobraćaju na 12 tramvajskih linija, pokazuju podaci Gradskog saobraćajnog preduzeća (GSP).
Kako je Beograd dobio „konjski tramvaj“?
Beogradska opština je 1891. zaključila ugovor o koncesiji za ulično osvetljenje i varošku železnicu sa Periklesom Cikosom, Grkom iz Milana.
Naredne godine grad je dobio „Beogradsku varošku železnicu i osvetljenje“, odnosno „konjski tramvaj“, kako su ga Beograđani odmah prozvali, navodi se u monografiji 110 godina tramvajskog prevoza u Beogradu, koju je 2002. objavilo Gradsko saobraćajno preduzeće (GSP).
„Varoška železnica“ na liniji Kalemegdan – Slavija svečano je puštena u promet 14. oktobra 1892.
Tramvaj koji su vukla dva konja krenuo je u prvu vožnju oko 11 časova pre podne, a prvi putnici bili su tadašnji predsednik opštine Milovan Marinković, članovi suda i opštinski činovnici, opisano je tada u Opštinskim novinama, prenosi nedeljnik Vreme.
„Prostor između društvene kancelarije i voza bio je zauzet radoznalim svetom, tako da je načinjen prolaz iz društvene kancelarije do voza“, dodaje se.
Tramvajska tura bila je dugačka 2.300 metara, vodila je od Kalemegdana, Ulicom Vase Čarapića do tadašnjeg Pozorišnog trga (današnji Trg Republike), da bi potom kroz Knez Mihailovu ulicu i preko Terazija išla do Slavije.
Na toj liniji vozilo je osam tramvaja s konjskom vučom, koji su saobraćali na 10 do 12 minuta, opisuju iz GSP Beograd u monografiji.
Nedugo posle prve linije proradila je i druga.
Bila je dugačka dva kilometra i vodila je od Slavije, Ulicom kralja Milana do nekadašnje Oficirske kasine (danas Studentski kulturni centar).
Tramvaj je zatim skretao u današnju Resavsku ulicu, potom u Nemanjinu, kojom je spuštao do Železničke stanice i dalje do Savskog pristaništa.
Zbog velikog uspona u Nemanjinoj ulici ovom linijom su saobraćala tri tramvaja sa dvostrukim konjskim zapregama, opisano je u monografiji GSP-a.
Treća tramvajska pruga otvorena je dva meseca kasnije i vodila je od Terazija, preko današnjeg Bulevara kralja Aleksandra (tadašnje Fišeklijske ulice) i Ruzveltove ulice do Novog groblja.
Pored tramvaja za putnike, bilo je predviđeno da ovu liniju koriste i specijalni tramvaji za pogrebne sprovode, navode iz GSP.
Struja umesto konja i veza grada sa Topčiderom
Godinu dana posle uvođenja prvog tramvaja na konjsku vuču, Beograd je dobio električnu centralu na Dorćolu, što je bio prvi korak ka uvođenju električne rasvete i tramvaja na isti takav pogon.
Već 1894. završena je tramvajska pruga između Terazija i Topčidera, koja je bila dugačka šest kilometara i prolazila je ulicama Kneza Miloša i Kralja Milana, kao i preko Mostarske petlje.
Prvi električni tramvaj prošao je ovom prugom 5. juna 1894, a ubrzo je broj tramvajskih kola koja su saobraćala tom linijom porastao na šest.
U novembru iste godine električni tramvaj počeo je da vozi i od Dušanove ulice na Dorćolu do Savskog pristaništa, ubrzo posle toga i do Slavije.
Te godine puštena je u rad i tramvajska linija Žagubica – Električna centrala na Dorćolu.
U početku su tom prugom dugačkom 2,8 kilometara vozila samo dva tramvaja s konjskom vučom, ali krajem te godine šinama su počeli da se kreću i tramvaji sa električnom vučom.
Sa izgradnjom ovih pruga završen je prvi deo programa uspostavljanja tramvajskog saobraćaja u Beogradu, dodaju iz GSP-a.
Usledio je zastoj u razvoju tramvajskog saobraćaja do 1903, kada su poslovi izgradnje infrastrukture povereni Belgijskom anonimnom društvu, navodi se u publikaciji ovog preduzeća.
U naredne dve godine svi „konjski“ tramvaji zamenjeni su električnim, tramvajske linije u Beogradu su prilagođene upotrebi strujnog pogona, a 1906. izgrađena je i nova linija, koja se prostirala od današnjeg Trga republike (tadašnjeg Kolarca), preko Svetogorske ulice do Tašmajdana.
Dve decenije posle uvođenja prve i sedam godina nakon elektrifikacije poslednje tramvajske linije, u Beogradu je 1912. bilo osam linija, 24 tramvajskih motornih kola i 12 prikolica, a grad su presecale tramvajske šine dugačke ukupno 21,6 kilometara, prema podacima GSP-a.
Od Nemaca, Čehoslovaka i Belgijanaca, do Švajcaraca i Španaca
Uoči i tokom Prvog svetskog rata u Beogradu, razvoj tramvajske infrastrukture je zaustavljen, a 1919. iz ruku Belgijanaca prešao je u nadležnost gradskih vlasti.
Krajem 1932. grad je imao 13 linija i 65,5 kilometara tramvajske pruge, a građani su mogli tramvajem do Voždovca, Senjaka, Dedinja ili Čukarice.
Beograd je u periodu između dva rata raspolagao sa 81 motornim tramvajskim kolima i 42 prikolice.
Najveći deo njih bio je nemačke i čehoslovačke proizvodnje iz fabrika Škoda i Simens.
Gde su se pojavili prvi tramvaji u svetu?
Prvi tramvaj na konjsku vuču u svetu dobio je Svonsi, danas jedan od najvećih gradova Velsa.
Pruga Mambls izgrađena je tokom 1804. i 1805, a već 1807. prvi putnici vozili su se tramvajima kroz grad.
Ubrzo je tramvaj stigao i u Sjedinjene Američke Države, a prvi gradovi u kojima je zaživeo bili su Njujork (1832) i Nju Orleans (1835).
Francuska prestonica Pariz dobio je prvi tramvaj u kontinentalnom delu Evrope 1839.
Sredinom 19. veka tada nova tehnologija stigla je i na druge kontinente: u egipatskoj Aleksandriji tramvaj se pojavio 1850, u čileanskoj prestonici Santijagu osam godina kasnije, australijski grad Sidnej dobio je tramvaj 1860, dok je u Džakarti u Indoneziji prva tramvajska linija proradila 1869.
Električni tramvaj izumeo je ruski pronalazač Fjodor Pirotski u Sankt Peterburgu 1880, a osnovni principi tehnologije koju je osmislio koriste se i danas.
Prva redovna linija tramvaja na električni pogon počela je sa radom 1881. u Lihterfeldeu, predgrađu nemačke prestonice Berlina.
Izvor: Train History
Posle Drugog svetskog rata tramvajski vozni park Beograda bio je „zastareo“, sa vozilima nabavljenim između 1923. i 1940, a samo 40 odsto je bilo u funkciji, opisano je u publikaciji GSP-a iz 2002. godine.
Posleratni oporavak obeležilo je uvođenje trolejbusa 1947. godine, koji je funkcionisao poput tramvaja, ali je imao točkove i kretao se po putu, a ne po šinama.
Gradska vlast je 1952. kupila pet PCC tramvaja iz Belgije, što je bila prva nabavka tramvaja posle rata.
Od 1960. godine počelo je „najveće obnavljanje voznog parka“ GSP-a u posleratnom periodu, a prvoj polovini sedme decenije 20. veka kupljeno je više tramvaja nego za prethodnih 25 godina, navode iz tog preduzeća.
U srpsku prestonicu je potom stiglo 18 motornih tramvaja PCC II i osam marke Breda“ III, što je omogućilo starim Simens tramvajima, koji su više od 40 godina prevozili Beograđane, da odu u penziju.
Tokom poslednje dve decenije 20. veka beogradskim šinama dominirali su tramvaji Tatra iz Čehoslovačke, a u tom periodu kupljeno je ukupno 195 ovih tramvaja.
Jedno vreme ovo je bio jedini tip tramvaja koji se mogao videti u Beogradu, podsećaju iz GSP-a.
Pored novih vozila, Beograd je tokom 1980-ih dobio i novu vezu između starog i novog dela grada – 30. avgusta 1984. godine proradila je linija između Kalemegdana i Novog Beograda.
https://www.facebook.com/ArhivBeograda/photos/a.184270208270708/2587384471292591
Sa novim vekom u Beograd su stigli i novi tramvaji, ovoga puta iz Švajcarske.
U periodu od 2001. do 2016, Švajcarski državni sekretarijat za ekonomske poslove (SECO) donirao je Beogradu 113 vozila (65 tramvaja i 48 prikolica) marke Divag, koji su iz Bazela stigli u srpsku prestonicu.
Najmoderniji tramvaji koji danas prevoze Beograđane stigli su 2012. godine iz Španije.
Ukupno 30 Španaca, kako ih meštani nazivaju u žargonu, bili su dosad i poslednji korak u modernizaciji tramvajskog saobraćaja u Beogradu.
Pogledajte priču o protestu radnika GSP-a:
Pratite nas na Fejsbuku,Tviteru i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na [email protected]
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
