Duž trase planiranog autoputa Loznica-Ruma, na njivama u plodnoj sremskoj ravnici u Vojvodini, pre putara i ratara, pune ruke posla imali su arheolozi.
Na sat vremena vožnje od Beograda ka Šapcu nalazi se novo arheološko nalazište u selu Klenak, ali i niz drugih duž reke Save, na prostoru od 56.000 kvadratnih metara.
U ovom, jednom od većih iskopavanja u istoriji srpske arheologije, pronađeni su ostaci iz gotovo svih epoha – od mlađeg kamenog, bakarnog i gvozdenog doba, keltske i rimske civilizacije, slovenskih plemena, srednjevekovnih država, sve do današnjih dana.
„Najznačajniji podatak koji smo pronašli je onaj o vinčanskim sahranama.
„Ovo je treći lokalitet u Srbiji sa skeletnim materijalom koji je dosad predstavljao jednu od misterija Vinčanske kulture“, kaže areholog Miroslav Kočić za BBC na srpskom.
- Misterije Vinčanske kulture – šta sve muči naučnike
- Božansko iznenađenje – rimski žrtvenik pronađen u dvorištu kuće kod Knjaževca
- Priča o Nišliji, prvom neandertalcu u Srbiji
Delovi slagalice koji su nedostajali
Tako će naučnici na osnovu ljudskih ostataka, njihovog rasta, pola i DNK analiza moći da utvrde čime su se Vinčanci hranili i kakvog su bili zdravlja.
„Sada te analize konačno možemo da obavimo na humanom materijalu.
„To su bili delovi slagalice koji su nam nedostajali da bismo potvrdili druge hipoteze o Vinčanskoj kulturi“, kaže Kočić, jedan od vođa istraživanja.
Zna se da su Vinčanci na prostoru Balkana živeli gotovo hiljadu godina, znali su za osnovu termoizolacije prilikom gradnje kuća, bili su vrsne zanatlije, keramičari i trgovci, imali su razvijenu kulturu stanovanja, živeli su u društvima, koja su, možda, funkcionisala po principu jednakosti.
Iako naučnici Vinčansku kulturu istražuju više od jednog veka, dugo ih je mučilo pitanje gde su im posmrtni ostaci koji su sada otkriveni na više mesta.
Na sedam kilometara od Klenka, nalazi se i drugi lokalitet Gomolava Hrtkovci gde su takođe pronađeni vinčanski grobovi.
„Važno je da vidimo čime su se hranili, da li su se različito hranile posebne grupe ljudi.
„Videćemo šta će pokazati analize, jer je stanje kostiju specifično, preliminarno ukazuje da su dugo bili izloženi, što je možda bio deo rituala sahrana“, kaže Kočić.
Moguće je da su pokojnike jedno vreme posle smrti držali neukopane.
Ostaci ove kulture pronađeni su na širokom prostoru koji danas obuhvata delove Grčke, Bugarske, Rumunije, Mađarske, Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Severne Makedonije, Crne Gore i celokupne teritorije Srbije.
Postojala je relativno dugo, u periodu kasnog kamenog doba od 5300. do 4500. godine pre nove ere.
Na lokalitetu Gomolava Hrtkovci prostirala se neolitska varošica sa uređenim ulicama, čiji je samo deo otkriven ovim iskopavanjima, a prestaje da postoji 2.000 godina pre izgradnje piramida u Gizi.
Starčevačke košnice
Među najzanimljivije nalaze spadaju modeli košnica koji pripadaju još starijoj Starčevačkoj kulturi, koja je cvetala između 6300. i 5350. godine pre naše ere.
To ukazuje da je Srem bio jedna od kolevki pčelarstva još pre osam vekova.
„Pčelarstvo je jako zanimljiv fenomen, arheološki i antropološki.
„Znamo da se med koristi od starijeg kamenog doba, međutim pretpostavljalo se da je u pitanju sakupljanje divljih košnica, korišćenjem meda u prirodi“, kaže Kočić.
Poslednja otkrića bacaju novo svetlo na ta tumačenja, bez obzira da li su starčevački farmeri među najstarijim pčelarima u istoriji ili je bilo i starijih kolega.
„Poenta da je da su pčele i ljudi živeli u simbiozi mnogo pre nego što smo mislili.
„U eri klimatskih promena je jako bitno da se prisetimo da mi nismo juče počeli da menjamo prirodu, već je menjamo od praistorije“, kaže Kočić, dodajući da se danas dešava da pčele masovno umiru.
Starčevačka kultura pripada periodu starijeg neolita i zahvatala je područje centralnog Balkana.
Dobila je ime po značajnom nalazištu u blizini selo Starčevo, osam kilometara od Pančeva, koje leži na levoj obali Dunava.
Na ovom lokalitetu otkrivene su jame-zemunice elipsoidnog i kružnog oblika, prečnika 2-6 metara, u kojima su ljudi mlađeg kamenog doba živeli.
U samom naselju je među zemunicama otkopano nekoliko grobova sa pokojnicima u zgrčenom položaju.
Pored velikog broja kamenog i koštanog oruđa i oružja, glavna odlika starčevačke kulture grupe su bojene posude i figurine.
Keltski beočuzi
Arheolozi su u Sremu pronašli i odsečene ljudske glave iz bakarnog doba koje su verovatno ritualno tu pohranjene, kao i ostatke keltske kulture.
Keltska plemena su vekovima vladala velikim delom srednje Evrope, sve dok ih Rimljani nisu pokorili.
U periodu od 2000 godina pre nove ere, do prvog veka pre nove ere plemena koja su krenula sa prostora današnje Velike Britanije i severa Španije stigla su na istok, do Transilvanije i Crnog mora.
U tim seobama naseljavali su i Balkan.
- Veliko otkriće: Egipatski „Zlatni grad“ star 3.000 godina
- Susret neandertalaca i praljudi kod Niša – šta nam govore novootkriveni fosili
- DNK otkriva ko je izgradio Stounhendž
Njihova kultura se prepoznaje po specifičnim keramičkim posudama, sivo pečenim, ali i posebnoj vrsti ogrlica koje su poput nesastavljenog kruga, takozvani torkesi.
„Naročito se izdvajaju nalazi nakita, otvorenih torkesa ili beočuga koji se nose oko vrata od debelog metala, ima ih srebrnih, zlatnih, gvozdenih, bakarnih“, kaže arheolog.
Koja je simbolika takvog nakita nije do kraja poznato, a postoje različita tumačenja.
„Kolega Timoti Tejlor sa Univerziteta u Beču torkese interpretira da su Keltima služili da govore da nisu robovi, jer su robovi nosili beočuge oko vrata za koje su vezivani lanci“, navodi Kočić.
Srednjevekovna crkva skrivena ispod njive
U brojnim arheološkim iskopavanjima proteklih meseci bili su angažovani i stručnjaci Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica.
Na trasi budućeg autoputa Kuzmin-Rača, u sremskom selu Višnjićevo, zabeležili su značajne nalaze, kaže Ljubiša Šulaja, direktor Zavoda, za BBC na srpskom.
„Pronašli smo kompletno očuvane ostatke crkve, temeljne zone, ocrtan i oltarski deo i deo zvonika, sa masivnim zidovima preko metar debljine i 180 grobova u blizini“, kaže Šolaja.
Ostaci crkve se nalaze u blizini ušća reke Bosut u Savu, na mestu gde je doskoro bila njiva.
Ne zna se kada je tačno bogomolja izgrađena, a verovatno je razorena u nekoj od najezda Turaka u 15. ili 16. veku.
„Mađarski izvori pominju u 12. veku postojanje crkve, tačno je locirana kilometar od ušća Bosuta u Savu, a uz reku Bosut pominje se manastir Svete Anastasije.
„Taj manastir je bio filijala manastira Svetog Dimitrija u tadašnjem Sirmijumu, po kom je Mitrovica dobila ime, i pominje se kao grčki jer se u to vreme istočna crkva zvala grčka, a ne pravoslavna“, kaže Šulaja.
Kao mesto navodi se selo Grk, što je staro ime za Višnjićevo, dodaje.
Vrlo plitko, ispod oranica, pronađeni su i razni novčići, delovi keramike i nakita, koji će posle analize stručnjaka verovatno dati preciznije podatke o otkrićima.
Istraživanja su sprovedena u saradnji Koridora Srbije, građevinske firme AZVIRT Srbija, Arheološkog Instituta u Beogradu, Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica i Muzeja i opštine Ruma.
„Savska greda je neverovatno bogata arheologijom i predstavlja izgleda jednu riznicu celom dužinom.
„To je jedno od najboljih mesta za naseljavanje u praistoriji i kasnijim periodima“, ističe Kočić.
Pogledajte video: Ovako su izgledali drevni Egipćani
Pratite nas na Fejsbuku,Tviteru i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na [email protected]
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
