Srbija i groblja: Ko je sahranjen u Aleji velikana, a ko u Aleji zaslužnih građana

Na nekoliko desetina ari, unutar zidina beogradskog Novog groblja, u dve Aleje, večni san snevaju jedni do drugih – Jovan Cvijić i Ilija Milosavljević Kolarac, Paja Jovanović i Ivo Andrić, Dragan Nikolić i Milena Dravić i mnogi drugi umetnici, naučnici i književnici.

U javnosti često dolazi do zabune oko starije – Aleje velikana i mlađe – zaslužnih građana, jer su na obe parcele sahranjene poznate ličnosti srpskog i jugoslovenskog društva.

Međutim, Aleje se razlikuju, što ih čini, smatraju mnogi, jedinstvenim.

„Nastale su u drugačijim društvenim okolnostima – u Aleji velikana je akcenat na porodici i naslednicima, dok se kod Aleje zaslužnih građana ličnost izdvaja iz društva kao jedinka i ne sahranjuje sa članovima porodice“, objašnjava za BBC na srpskom Violeta Obrenović, istoričarka umetnosti preduzeća Pogrebne usluge.

• Neizvesna sudbina jedinog spomenika palim romskim borcima u Srbiji
• Zašto je stepenište na Kalemegdanu toliko belo
• Otkud groblje trafika u Nišu

Obrenović smatra da Aleja velikana, izgrađena 1920-ih, baštini tradiciju 19. i 20. veka, te da pored doprinosa društvu sahranjenih ličnosti, prepoznaje i značaj i njegovih potomaka.

„To je bila prvobitna ideja kada se cenila porodica kao jedinica društva“.

Osnovna ideja Aleje zaslužnih građana, bila je da se istaknute ličnosti, u većini slučajeva, sahranjuju pojedinačno,

„To je bila jugoslovenska ideja, da oni jednostavno pripadaju društvu – svima nama“, objašnjava Obrenović.

Razlika koja se često pominje je i da ne postoji mogućnost prostornog širenja Aleja velikana, dok je površina Aleje zaslužnih građana nekoliko puta povećavana.

Aleja velikana

Aleja velikana je predstavljala prvu celinu na Novom groblju namenjenu sahranjivanju značajnih ličnosti 19. i početka 20. veka.

Pruža se poput prave aleje između drvoreda sa obe strane.

Pošto je izgradnja završena 1927. godine u grobnice su preneti posmrtni ostaci „nacionalnih velikana“ tog perioda, kako sa beogradskih groblja, tako i iz inostranstva.

„Beogradska opština – prototip današnje skupštine grada Beograda je te grobnice davala na korišćenje porodicama znamenitih građana, istaknutih ličnosti odnosno velikana“, kaže Obrenović.

Grad je obezbeđivao grobnicu – podzemni deo, dok su porodice, institucije ili udruženja kojima su pripadali, uređivali nadzemni deo – spomenik, ploču ili kapelu.

Tako je o grobu zadužbinara Ilije Milosavljevića Kolarca brigu preuzela Kolarčeva zadužbina, država je podigla kapelu dobrotvoru Velimiru Teodoroviću, a književniku Petru Kočiću su pojedini odbori u zemlji podigli spomenik, navodi Violeta Obrenović.

„Obeležje nad tim površinama je trebalo da predstavlja odraz individualnosti i osobenosti ličnosti koja je tu sahranjena“, kaže ona.

Stoga je grobnica geografa Jovana Cvijića velikim delom pokrivena sitnim kamenjem, dok je Ministarstvo prosvete podiglo nadgrobnik takođe od stene sa ovih prostora, jer je „bio skroman čovek i bavio se naukom našeg podneblja“.

• Milunka Savić i Flora Sands – žene koje su zajedno ratovale za Srbiju
• Listala udžbenik iz istorije – našla dedu
• Sve bivše Jugoslavije

Obrenović kaže da su grobnice potom dodeljene naslednicima, bez obzira na to da li se radilo o poznatim ličnostima.

„To su najveće grobnice i jedinstvena celina i tu naslednici i dan danas obavljaju sahrane tamo, gde ima naslednika.“

U Aleji velikana, počivaju još general Miloš Vasić, nekadašnji gradonačelnik Beograda Miloš Savčić, kompozitor Stevan Hristić, kao i njegov kolega Kornelije Stanković čiji su posmrtni ostaci preneti iz Budimpešte 1940. godine.

Posmrtni ostaci socijaliste Dimitrija Tucovića i ratne heroine Milunke Savić su takođe preneti u Aleju velikana pre nekoliko godina.

Aleja zaslužnih građana

Aleja zaslužnih građana rađena je po projektu arhitekte Svetislava Ličine, a izgradnja je završena 1965. godine.

Isprva je nazivana Groblje zaslužnih građana.

Nalazi se na površini od oko 4.200 metara kvadratnih i nekoliko puta je proširivana.

Predstavlja posebnu arhitektonsku celinu gde je sahranjeno skoro 800 ličnosti od posebnog značaja za srpsku i jugoslovensku istoriju i kulturu.

Čovek može biti sahranjen u grobnici – gde se polažu sanduci, rozarijumima – koji su predviđeni za polaganje urni u zemlju i kolumbarijumima – pregradama u polukružnim betonskim zidovima, konhama.

Grobnice mogu biti raspoređene jedna do druge ili postavljene kružno po pet u nizu, zrakasto se šireći.

Zbog koncepta da su svi sahranjeni „jednaki po zaslugama – bez obzira na zanimanje“, izgled ploča je istovetan.

Početna ideja je bila da se na pločama ne ucrtavaju religijski simboli – prvenstveno krstovi, kao ni ideološki – petokrake, ali se toga nisu svi pridržavali.

Ko može biti sahranjen u Aleji zaslužnih građana?

U Aleji zaslužnih građana, jedni pored drugih, sahranjeni su glumci, književnici, pesnici, sportisti, pevači, političari i značajne ličnosti drugih zanimanja.

Za razliku od Aleje velikana, gde se danas sahranjuju samo potomci, pogreb u Aleji zaslužnih građana reguliše se gradskom Odlukom o uređivanju i održavanju groblja i sahranjivanju.

Pored nosioca najviših državnih odlikovanja, članova Srpske akademije nauka i umetnosti i počasnih građana Beograda, u Aleji mogu počivati i osobe koje predlože relevantna udruženja kojima su pripadali i njihove porodice.

„Gradonačelnik grada Beograda, može izuzetno odlučiti da i drugo lice može biti sahranjeno u posebne parcele, koje je u toku života bilo istaknuto u oblasti u kojoj je delovalo“, piše u Odluci.

Iako krajnju odluku donosi kabinet gradonačelnika, porodica preminulog mora biti saglasna da li želi da pokojnika sahrani na tom mestu.

„U grobnicama u Aleji zaslužnih građana ne mogu da budu sahranjivani članovi njihovih porodica.

„To treba porodice da znaju da bi se eventualno odlučile da li hoće da sahrana bude u Aleju zaslužnih građana ili je možda uputnije da to bude u nekoj porodičnoj grobnici“, izjavio je ranije za RTS Dragan Baltovski, direktor JKP Pogrebnih usluga, u čijoj je nadležnosti Novo groblje.

Ko je sahranjen u Aleji zaslužnih građana?

U grobnicama Aleje zaslužnih građana uglavnom su položeni sanduci više osoba, ali postoje i pojedinačne grobnice – na primer Zorana Đinđića, nekadašnjeg premijera Srbije.

Obrenović kaže da se nekada više vodilo računa da u istoj grobnici budu ljudi istih i sličnih zanimanja, no manjak prostora je promenio pravilo.

Prvobitna ideja je takođe bila da supružnici ne mogu zajedno da se sahranjuju, ali i tu postoje izuzeci.

Zajedno su sahranjeni pesnik Vasko Popa i njegova žena Haša Popa, kao i slikar Paja Jovanović i njegova supruga Ermina Muni Jovanović.

Posmrtni ostaci Jovanovića su preneti iz Beča u urni, što je, kao i u slučaju Ive Andrića, Nobelove nagrade za književnost, čiji je rozarijum odmah pored, što je urađeno da se „stanovništvo motiviše da se okrene ka kremaciji i ona označi kao društveno prihvatljiva“.

Vida Ružić supruga pisca Miloša Crnjanskog, međutim nije sahranjena do njega.

„Kada je shvatila da ne može da bude sahranjena sa njim, pokušala je da njegove posmrtne ostatke prebaci u porodičnu grobnicu, ali nije uspela“, objašnjava Obrenović.

Postoje, dodaje, i uspešni primeri premeštanja posmrtnih ostataka u porodične grobnice kao u slučaju vizantologa Georgija Ostrogorskog, dok je navodno isti zahtev imala i porodica glumca Velimira Bate Živojinovića, za premeštanje tela u rodnu Koraćicu.

Nisu sve poznate i proslavljene ličnosti želele da budu sahranjene u Aleji zaslužnih građana.

Obrenović kao primere navodi glumce Danila Batu Stojkovića, Pavla Vuisića i Miodraga Petrovića Čkalju, kao i političara i književnika Dobricu Ćosića.

Dešava se i da porodica odbije da njihov član bude sahranjen u Aleji jer žele da počiva u porodičnoj grobnici.

Iako su preminuli dok Aleja nije bila planirana, tamo počivaju Slobodan Jovanović – istaknuti pravnik i političar čiji lik se nalazi na novčanici od 5.000 dinara.

Jovanovićevi posmrtni ostaci preneti su iz Londona.

Obrenović smatra da su se pravila vremenom menjala i postajala fleksibilnija.

Kaže da su u socijalističkoj Jugoslaviji u Aleji mahom sahranjivani društveno-politički radnici, filmski glumci, kompozitori i sportisti.

Tokom 1990-ih i kasnije došlo je do promena, pa je više ljudi sa estrade sahranjivano u Aleji.

• Milena Dravić – glumica koja je očarala Hičkoka, Formana, Džeka Nikolsona
• Cane Kurbla, Kurčubić – preminuo glumac Ivan Bekjarev
• Ko sme da piše o Andriću

Za razliku od velikana narodne muzike, pevača i pevačice Tome Zdravkovića i Silvane Armenulić, koji su preminuli dok je postojala Jugoslavija, njihove kolege – Predrag Cune Gojković i Staniša Stošić – umrli u prethodnoj deceniji, sahranjeni su u Aleji zaslužnih građana.

„Pojedina zanimanja su morala da prođu test vremena i to je veoma bitno“.

Nedavno preminuli pevač narodne muzike Džej Ramadanovski i glumac Tihomir Arsić će takođe biti sahranjeni u Aleji zaslužnih građana.

U Aleji zaslužnih građana sahranjeni su i pisci Danilo Kiš, Meša Selimović i Skender Kulenović, kao i slikar Petar Lubarda.

Tu su sahranjeni i glumački velikani Olivera i Rade Marković, Zoran Radmilović, Dragan Nikolić i Milena Dravić, Petar Kralj, Nebojša Glogovac, reditelj Jovan Ćirilov, pisac Milorad Pavić i drugi.

Pratite nas na Fejsbuku i Tviteru. Ako imate predlog teme za nas, javite se na [email protected]