Autoritarni stisak i američke sankcije

Mnogi svetski lideri govorili su da će pobeda jedne od velikih sila u sferi najnaprednijih tehnologija poput mikročipova i veštačke inteligencije izvesno doneti i političku i ekonomsku dominaciju te sile u 21. veku.

Zbog visokih uloga ove tehnološke trke, strane su sklone da javno precenjuju svoje kapacitete, a da istovremeno potcenjuju kapacitete svojih rivala, te je nekada teško napraviti realne procene.

Kada se analizira trenutno stanje svetske tehnološke trke, SAD i Kina nalaze se u samom vrhu po nivou tehnoloških iskoraka i finansijskim i naučnim kapacitetima.

Uprkos brzom napretku Kine u različitim tehnološkim domenima, SAD u nekoliko važnih oblasti ima značajnu prednost, a naročito zahvaljujući svojim saveznicima.

Naravno, postavlja se pitanje da li SAD imaju snage da održe nadmoć i koje su mogućnosti Kine da sustignu američke prednosti?

Naime, osnova dosadašnje tehnološke superiornosti Zapada leži u već izgrađenoj mreži naprednih laboratorija i istraživačkih institucija lociranih u Velikoj Britaniji, SAD, Tajvanu i Holandiji.

Ova središta inovacija su na čelu revolucionarnih istraživanja u oblastima kao što su kvantno računarstvo, veštačka inteligencija (AI) ili razvoj poluprovodnika. Ovaj dinamičan ekosistem neguje okruženje u kome se neuspeh ne stigmatizuje, već se vidi kao odskočna daska ka uspehu, podstičući preuzimanje rizika i pomerajući granice mogućeg.

Uz to, SAD su jedan od prvaka kada se radi o privlačenju stranih talenata. Samo tokom 2021. godine, američke institucije su izdale preko 377 000 H-1B viza, kategorije viza koju tehnološke kompanije često koriste za zapošljavanje stranih radnika u specijalnim zanimanjima.

Ovaj element prednosti je najprimetniji kada se radi o veštačkoj inteligenciji gde je okruženje saradnje, kombinovano sa mešavinom tržišta kapitala i umerenom vladinom intervencijom, poguralo Zapad napred dosta rano, uprkos povremenim greškama ili neuspelim investicijama.

Naspram ovog dinamičnog i etabliranog zapadnog sektora, mahom rukovođenog od strane privatnih tehnoloških giganta, stoji džinovska kineska državna mašinerija i sve veća sredstva koja se usmeravaju u ove svrhe tehnološkog razvoja.

Ukupni izdaci Kine za istraživanje i razvoj (R&D) dostigli su približno 378 milijardi dolara u 2021. godini, što čini oko 2,4% njenog bruto domaćeg proizvoda (BDP).

Iako ova cifra zaostaje za SAD-om, koje su iste godine potrošile više od 700 milijardi dolara na istraživanje i razvoj, stopa povećanja kineske potrošnje na istraživanje i razvoj nadmašuje onu u SAD, što pokazuje ubrzane napore Kine da zatvori tehnološki jaz.

Recimo na polju poluprovodnika, uprkos ograničenjima nametnutim američkim tehnološkim sankcijama, Kina pokušava da iskorači napred sa značajnim investicijama koje imaju za cilj nezavisnost.

Kineski investicioni fond za industriju čipova, poznat i kao „Veliki fond“, uložio je desetine milijardi dolara u industriju poluprovodnika od svog osnivanja 2014.

Njegova druga faza, započeta 2019. godine, imala je za cilj da investira dodatnih 29 milijardi dolara u sektor poluprovodnika, u kom trenutno Tajvan i SAD imaju značajnu prednost i Peking još nije uspeo da proizvede najnaprednije forme čipova.

Ipak, uprkos velikim investicijama, iskoracima i odlučnosti vladajuće partije, kineski tehnološki sektor suočava se sa značajnim preprekama zbog vladinog oštrog regulatornog pristupa i sveobuhvatne averzije prema riziku koju su podstaknuli pripadnici partijskog rukovodstva.

Omogućavanje slobodnijeg pristupa tehnologijama i otvorenijeg istraživanja veštačke inteligencije od strane privatnog sektora, percipirano je od partijskog rukovodstva kao potencijalni rizik.

Zbog toga se regulatorni okvir, šta se sme ili ne sme istraživati, konstantno menja što ograničava ceo istraživački proces.

Uprkos naporima giganata kao što su Alibaba, Tencent i Baidu da razviju varijante otvorene veštačke inteligencije kao OpenAi, njihov rast usporava navedena zatvorenost kineskog sistema, koja je u zapadnim državama značajno manja.

Drugi faktor je što autoritarni stisak ne samo da ograničava rast, već i čini Kinu manje privlačnom za svetske talente, što je ključno za održivi tehnološki napredak. Uprkos tome, ne bi trebalo potcenjivati rastuće kineske akademske kapacitete i proizvodnju kadrova.

Tokom 2020. skoro pet miliona studenata završilo je neki od kineskih fakulteta iz oblasti prirodnih nauka.

Deo američkih sankcija uvedenih od strane administracije Džoa Bajdena zato je bio i usmeren na smanjenje kineskih kadrovskih kapaciteta.

Ta mera se odlikuje kroz postavljanje referenduma američkim državljanima zaposlenim u najosetljivijim tehnološkim oblastima u Kini da biraju između takvog zaposlenja ili gubljenja američkog državljanstva.

Ovaj globalni tehnološki odnos snaga vidljiv je i kroz ugao Srbije, jer u sferi tehnologije i izvoza usluga, SAD se nameću kao najvažniji partner. Iako Amerika čini ispod 2% izvoza Srbije, što je veoma malo naspram 63% koliko čini EU ili 4% koliko čini Kina, ona je ključna kada se radi o srpskom IT-u.

Tokom 2022. naša država je u SAD izvezla preko milijardu evra vrednih usluga od strane mnoštva kompanije, a najveći broj IT firmi u Srbiji vezan je za ovu državu.

Primera radi identičnu vrednost je 2022. Srbija izvezla u Kinu, ali dominantno u vidu izvoza jedne kineske kompanije u rudi bakra.

Kada se radi o saradnji sa Kinom u oblasti tehnologija, ona je manja i teže ostvariva zbog zatvorenijeg pristupa ove države, što je primetan trend i u značajnom delu sveta.

Tehnološki napredak može biti stabilan i predvidiv, ukoliko postoji realno tržište i manje regulacije, što je najveća prednost SAD-a koja opstaje decenijama i glavni je faktor trenutne prednosti u odnosu na Kinu.

Autor je konsultant za digitalnu transformaciju

Stavovi autora u rubrici Dijalog ne odražavaju nužno uređivačku politiku Danasa.