Zašto je potreban besplatni javni prevoz?

Upravo naplata javnog prevoza predstavlja često ograničenje ove mobilnosti.

U knjizi „Besplatan javni prevoz: i zašto ne plaćamo vožnju liftovima“ autori otvaraju temu plaćanja javnog prevoza i upoređuju ga sa naplatom lifta.

Za lift nam je neočekivano da neko naplaćuje, dok nam je za javni prevoz to potpuno uobičajeno. Lift, kao i javni prevoz, ne koriste svi stanari zgrade, već najčešće oni koji stanuju na višim spratovima, dok oni u prizemlju gotovo nikada.

Takođe, češće koriste lift oni koji moraju učestalije da izlaze iz zgrade, a licima sa invaliditetom je lift apsolutno neophodan. Pa ipak, uobičajeno je da svi stanari jedne zgrade plaćaju održavanje lifta, bez obzira na to koliko ga često koriste.

Isto tako, potreba za javnim prevozom kod svih stanovnika jednog grada nije podjednaka, kao ni finansijska mogućnost da se prevoz plati.

Ipak, nije nemoguće da se teret plaćanja javnog prevoza raspodeli na sve građane kako bi javni prevoz postao dostupan svim stanovnicima i ljudima koji dođu u grad.

Uvođenje besplatnog javnog prevoza može da donese niz koristi kako pojedincima tako i celoj zajednici.

Besplatni javni prevoz doprinosi pristupačnosti prevoza i mobilnosti kao jednog od osnovnih prava tako što ga čini dostupnim svim kategorijama bez obzira na finansijsko stanje.

Ukoliko podstakne određeni broj građana da se preorijentišu sa automobila na javni prevoz, besplatni javni prevoz predstavlja potencijal za smanjenje gužvi u saobraćaju, kao i smanjenje izduvnih gasova koji doprinose zagađenju vazduha i klimatskim promenama.

Na pojedinačnom nivou, besplatni javni prevoz donosi finansijske uštede građanima, koji ne moraju da troše dodatni novac za mobilnost, a može da doprinese i ekonomskoj stimulaciji grada tako što ljudima nudi lakši pristup obrazovanju, radnim mestima, trgovinama i sl.

Ukoliko besplatni javni prevoz dovede do smanjenja broja individualnih automobila, doprineće i bezbednosti saobraćaja, smanjenju automobilske infrastrukture, manjoj potražnji za parking mestima i, na kraju, promociji urbane mobilnosti.

Gradovi koji su implementirali sistem besplatnog javnog prevoza uočili su sve ili barem neke od pomenutih pozitivnih efekata.

Naravno, pri uvođenju ovakvog sistema mora se uzeti u obzir specifičnost lokalnog konteksta, ali primeri o kojima će biti reči u naredom tekstu pokazuju da ovakav sistem, uz druge komplementarne mere, može da dovede do ekonomskog, ekološkog i socijalnog boljitka grada.

Uvođenje sistema besplatnog javnog prevoza dalo bi ljudima veću slobodu kretanja. Mobilnost bi omogućila i lakše pronalaženje posla, naročito siromašnijim i marginalizovanim slojevima stanovništva.

S obzirom na to da bi mogli više da putuju, potencijalno bi mogli i da pronađu bolje plaćene poslove ili da prihvate neke poslove koje trenutno ne mogu da prihvate zbog udaljenosti i neminovnosti trošenja teško zarađenog novca na prevoz do posla.

Mogli bi lakše da posećuju različite događaje ili prostore u čiju potencijalnu cenu trenutno nije uračunata i cena karte za prevoz, koja mora da se plati kako bi se stiglo do njih.

Bez mogućnosti prelaženja većih distanci u velikim gradovima, čovek je ograničen samo na svoje bliže okruženje, tako da socijalne odnose ograničavaju ekonomski odnosi.

Ljudi se češće osećaju usamljeno i napušteno jer nisu u mogućnosti da ostvare bliži kontakt s rodbinom i poznanicima koji stanuju na drugom kraju grada.

Jedan od osnovnih razloga zbog kojeg se određeni gradovi odlučuju za besplatni javni prevoz jeste to što ga vide kao sredstvo kojim bi privoleli određeni broj vozača da se odrekne privatnog automobila i pređe u javni prevoz.

Smanjenje intenziteta automobilskog saobraćaja i veće korišćenje javnog prevoza, koji zauzima daleko manje prostora, oslobodilo bi delove ulica i one bi se mogle prenameniti za nove biciklističke staze, pešačke zone ili se pretvoriti u zelene površine.

Trenutno su gradovi potpuno dehumanizovani, planiraju se i prave za automobile, a ne za ljude i korisnike drugih vidova prevoza.

S druge strane, kritičari ideje besplatnog javnog prevoza navode više razloga zbog kojih bi implementacija ove ideje mogla da predstavlja pogrešan korak.

Kao najčešči argument se navodi finansijski teret, jer i besplatni javni prevoz neko mora da plati, a to obično znači veće izdatke gradova ili veća oporezivanja.

Finansijski teret može uticati na to da održavanje sistema javnog gradskog saobraćaja bude ugroženo i da nema inovacija, dok dolazi do prenatrpanosti i sve većeg pritiska na ovaj sistem.

Postoji bojazan da bi besplatni javni prevoz doveo do više vandalizma, lošije usluge i da bi ljudi generalno negativnije gledali na javni prevoz.

Zagovornici slobodnog tržišta zabrinuti su za to da ovaj model ne bi reagovao pravovremeno na potrebe tržišta i da bi umanjio ekonomsku aktivnost, dok se zagovornici ujednačenog regionalnog razvoja brinu o tome kako bi ovaj model uticao na stanovnike perifernih naselja koja već imaju slabije razvijen sistem prevoza od urbanih jezgara.

Svi argumenti, i za i protiv, validni su, pa je zato je potrebno uzeti u obzir različite aspekte pri analizi i potencijalnom planiranju uvođenja besplatnog javnog prevoza u neki grad. Važno je napomenuti da ovi efekti mogu zavisiti od implementacije i specifičnosti lokalnog konteksta.

Besplatni javni prevoz može biti deo šire strategije za unapređenje mobilnosti u gradovima, jer sam po sebi nije magično rešenje za sve probleme urbane mobilnosti, već jedan potencijalno komplementaran deo ovog rešenja.

NASTAVAK U ČETVRTAK

Tekst je nastao na osnovu publikacije „Perspektive besplatnog javnog prevoza u Beogradu“ koju je izdao Centar za zelene politike

Stavovi autora u rubrici Dijalog ne odražavaju nužno uređivačku politiku Danasa.