Čije je Miroslavljevo jevanđelje?

,,Poštovana redakcijo, stvarno nije u redu da objavljujete ovakav komentar osobe koja je potpuno nekompetentna za Miroslavljevo jevanđelje. Nikad i niko u svetu nauke nije doveo Miroslavljevo jevanđelje s Bosnom. Ima gledišta da je ono nastalo na području Zete, ali za sada najkompetentnije gledište jeste ono koje kaže da je Miroslavljevo jevanđelje rađeno za crkvu Svetog Petra na Limu, čiji je ktitor takođe bio knez Miroslav, rođeni brat Stefana Nemanje, osnivača nezavisne srpske (raške) države. Područje Lima tada je ulazilo u sastav srpske (raške) države. Znači Miroslavljevo jevanđelje je i po ktitoru, i po mestu nastanka, i po jeziku , i po pismu, spomenik, srpske kulture. “

Moram priznati da me je ton ove reakcije duboko ganuo jer sam osetio izvesnu dozu svetogrđa u ovoj reakciji što se uopšte dovodi u vezu ovo jevanđelje s Bosnom. I to od ,,nekompetentne“ osobe što bi se dalo iščitati na mnogo načina. Dakle, nije tačno da niko nikad u ,,svetu nauke“ nije povezao ovo jevanđelje sa Bosnom.

U knjizi ,,Kulturna istorija Bosne i Hercegovine“, autora dr Alojz Benac, Dimitrije Sergejevski, Đoko Mazalić, sve naučni saradnici Zemaljskog muzeja, izdate 1955. (Beograd, Sarajevo, Zagreb), piše: ,,Vrlo nam je malo preostalo spomenika kulture iz ranijeg života naših pređa, sve tamo do početka XII vijeka, da bismo mogli ocijeniti u kom bilo pravcu stanje dotadašnje materijalne i duhovne kulture u Bosni i Hercegovini. Znamo samo toliko da su potkraj XII vijeka dvojica braće Matej i Aristodije, sinovi Zorobabelovi, koji su bili slikari i zlatari, radili dugo godina u Bosni o svom zanatu.

Oni su istina bili iz Zadra, ali njihovo djelovanje kod nas jasno svjedoči da se u Bosni već tada radilo na zlatarskoj i na slikarskoj umjetnosti. To nam još bolje potvrđuje jedino pisano djelo koje je preostalo iz tog vremena, a to je Miroslavljevo jevanđelje. (Pisano je i slikano u Bosni potkraj XII vijeka i jedan je od naših najljepših pisanih spomenika svih vremena.) Iz njega razabiramo da je i kaligrafska i iluminatorska vještina bila, u XII vijeku u punom razvoju, ali i to da je ona služila isključivo crkvi i dvorovima povlašćene klase “ (st. 117). Pomenuti citat iz Enciklopedije likovnih umjetnosti, Jugoslovenskog leksikografskog zavoda ne moram ponavljati (Prvi tom, str. 450. sa literaturom na koju se poziva, 1972.)

U nauci se, izvori iz enciklopedija ne priznaju, kao što i pomenutom citatu iz navedene knjige nedostaje naučni izvor. Međutim, on se nalazi se u Zborniku radova vizantološkog instituta SANU, knjiga 1 iz 1952 godine. Autor je Đorđe Stričević, (Majstori minijatura Miroslavljevog jevanđelja) i može se iščitati od 181 do 200 stranice.

Sad bih se osvrnuo na gore izneseni stav. Što se tiče mesta, ne postoji ni jedan pouzdan podatak da je napisano u Sandžaku, u Bijelom Polju kod Lima, već svi ozbiljni argumenti ukazuju na Bosnu. Što se jezika tiče, kaže se da je napisano na srpsko-slavenskom jeziku.

Ova reč je naučna konvencija da se označi narodni jezik koji se razvio iz staroslavenskog i koji se govori na širem području pa sam naziv jezika ne isključuje bosansko stanovništvo, jer poznato je, jezički identitet nije i nacionalni identitet. Što se pisma tiče, jevanđelje jeste pisano ćirilicom, preciznije ustavnom ćirilicom ali se ovo pismo koristi na širem prostoru obuhvatajući Bosnu kao i delove Hrvatske.

U novije vreme Hrvati ponovo otkrivaju ćirilicu kao svoje staro pismo, sada označeno zapadnom ili hrvatskom ćirilicom. Ovo, dakle nije tzv. srpska ćirilica koju je Vuk Karadžić uobličio 1811 za srpski jezik. Što se samog ktitora tiče, Stričević iznosi mišljenje da se radi o poklonu Bana Kulina, zetu Miroslavu koji je bio oženjen banovom sestrom.

Dakle sumirajući sve rečeno možemo slobodno reći – Miroslavljevo jevanđelje nije spomenik kulture srpskog naroda, kao što nije ni drugih bliskih naroda, jer u 12. i 13. veku ne postoje Srbi, Hrvati, Bošnjaci u današnjem smislu etničkog identiteta. Kao takvi pojaviće se tek sa 19 vekom kao politički i kulturni konstrukt formiranja nacija i nacionalnih država. U srednjevekovnom periodu pojavljuju se nazivi kao što su Rašani, Bošnjani i drugi što je više regionalna oznaka.

Ovo bi značilo da niko nema pravo na nacionalno prisvajanje teksta. Međutim za srpska prisvajanja bi dodatni problem bio i u tome što pomenuti Stričević jasno dokazuje da je Miroslavljevo jevanđelje bogumilski a ne pravoslavni verski tekst iz tog perioda. Možda su tačne tvrdnje da je Miroslav bio bogumil.

Da li je o tome išta znao predsednik Srbije kada je polagao svoju zakletvu na Miroslavljevom jevanđelju? To je više pitanje za savremenu srpsku nauku. Što se mojih kompetencija tiče, treba reći da je „Miroslavljevo jevanđelje je pre svega spomenik naše slikarske umetnosti“. Valjda se jedan slikar može pozabaviti time, uprkos nacionalnoj i populističkoj sakralizaciji ovog teksta i imenu koje nosi.

Autor je akademski slikar i univerzitetski profesor iz Novog Pazara