Da li je i kakva levica savremenom društvu potrebna

Bilo je zadovoljstvo slušati levičarski opredeljene stavove bez ograda i kamuflaža. Ipak, neizbežan utisak na ovako postavljen tematski zadatak jeste da je prvi deo pitanja prevaziđen i da mu je bilo mesto davne 1990. ili 2000. a da je vreme do sada samo dalo odgovor, posle svega što se za ove tri decenije dogodilo: Levica je neophodna savremenom društvu. Drugi deo pitanja ima više smisla. Da bi se na njega odgovorilo potrebno je pre svega definisati šta znače pojmovi levice i socijalizma, a šta se pod njima olako podrazumeva. Krajem osamdesetih godina prošlog veka zavladala je idejna konfuzija i prve žrtve, pre početka raspada i ratova, bili su pojmovi – upravo levica i socijalizam. Ta dva pojma su proglašena za krivce i uzroke svih tadašnjih nevolja koje su se očitovale u ekonomskoj krizi i disfunkciji federativne države. Na ovo pitanje pitanje, kakva je levica u savremenom društvu potrebna i moguća, još uvek nema zadovoljavajućih odgovora.

Pojmovna zbrka je nastala kad se pojam levice poistovetio sa pojmom socijalizma, a socijalizam sa pojmom države – socijalistička država, u liku zemalja istočnog bloka oko SSSR-a, i samoupravne Jugoslavije, bila je osnova raznovrsnog dokazivanja da je projekat ideje levice utopijski, nemoguć, da predstavlja istorijski ćorsokak i grešku. To je bila decenija kad je u Evropskim glavama zavladao relativizam filozofije postmoderne, koja je, između ostalog ustanovila da je kapitalizam jedino moguć politički i ekonomski sistem jer se zasniva na slobodnim pojedincima kojima je Država samo na usluzi, da njihove slobode garantuje. Za razliku od izvornog liberalizma, iz koga je socijalistička ideja crpela svu inspiraciju, novi liberalizam je socijalizam proglasio za grešku, totalitarni režim, i odbacio ga kao alternativu razvoja i budućnosti. Ronald Regan je proglasio „Krstaški rat“ protiv socijalizma, a Margaret Tačer je proglasila da je „društvo“ nepotrebno – dovoljna je Država na usluzi slobodnih pojedinaca. Proglašen je „Kraj istorije“, a svi oni koji su zbog bilo čega nezadovoljni, sami su krivi za svoju nesreću. Osnovni postulati građanske demokratije dovedeni su u pitanje.

Raspadom Jugoslavenske države u društvenoj misli i praksi svih novonastalih državica, u skladu sa svetskim trendom, i socijalizam je odbačen kao kolektivistička ideja istočnjačkih despotija, pa se u novoj srpskoj istorijskoj misli dokazivao kontinuitet od zadrugarskih socijalističkih ideja Svetozara Markovića, preko politikanstva Narodnih radikala Nikole Pašića, politike Komunističke partije Jugoslavije, sve do diktature nacional-socijalizma Slobodana Miloševića. Zbog toga je cela građanska liberalna opozicija prilikom uvođenja višepartijskog sistema 1990. pozicionirana na desnici, u najboljem slučaju na Centru, bez ambicije da se režimu suprotstave sa pozicije Levice. Miloševićev SPS-u i njegovi nacionalistički sledbenici su imali odrešene ruke da izmišljaju „leve“ varijante u vidu JUL-a, Pokreta socijalista ili čitavog niza partijica, osnivanih po zadatku, u funkciji stvaranja privida postojanja socijal-demokratskog političkog faktora. Manifestovanje građanske liberalne levice svedeno je devedesetih godina na antiratnu i antinacionalističku borbu i pozivanje na antifašizam iz Drugog svetskog rata. I na raznovrsna ljudska (i životinjska) prava, osim na prava koja proističu iz procesa rada, stvaranja nove vrednosti. Ustoličen je desničarski antikomunizam prihvatanjem neoliberalne ideologije koja je, vrlo „liberalno i demokratski“, ukinula, zabranila, pred Zakonom, ravnopravnost svih oblika svojine i upravljanja sredstvima za proizvodnju, a pogotovo samoupravnog. Pokušaji u posleoktobarskoj praksi da zaposleni upravljaju svojim preduzećima nazivani su recidivima socijalizma (A. Vlahović) i svim nasilnim sredstvima države su gušeni (primer Jugoremedije…).

Da bi se pojmovna zbrka bar malo razbistrila pre svega treba pojam Levice i Socijalizma odvojiti od istorijske pojave socijalističkih država u XX veku i koncepta politike koji misli da je glavni cilj osvajanje vlasti, i preuzimanje državnih instrumenata vladavine. Sam pojam levice, kao što je opšte poznato, nastao je u vrtlogu Francuske buržoaske revolucije po skupštinski klupama na levoj strani, u kojima su sedeli tadašnji revolucionarni građanski, buržoaski poslanici. Dakle, slučajno. Mogli su oni sedeti i na desnoj strani skupštinske sale. Važno pitanje pri definisanju levice je da li je levica postojala i pre Francuske revolucije? Naravno da jeste. Bile su to brojne bune od seljačkih do građanskih, bune potlačenih, siromašnih, bune protiv Sile i nepravde. Levičari su u tom smislu, iz naših krajeva bili i Matija Ivanić, i Matija Gubec a ako zađemo dalje u istoriju, doćićemo ne samo do simbola svih ustanaka porobljenih – Spartaka, nego i do Isusa iz Nazareta, raspetog od Države i Crkve upravo zbog zahteva za pravdom (Kraljevstvom božijim), ovde na zemlji, u ovom životu. Ukratko, Levica nije samo politički, ona je i etički pojam, univerzalan u svojoj biti zbog zahteva za emancipacijom ljudskog bića od svih oblika robovanja. Oslobođenja od mraka neznanja, siromaštva, bolesti. Od mraka vladavine i gospodarenja čoveka nad čovekom. Od bogaćenja na račun tuđeg rada. Odbacivanje Levice u vidu antikomunizma XX veka i neofašizma sa početka ovog veka jeste anticivilizacijsko, varvarsko, neljudsko i kriminalno mišljenje i delovanje. Na žalost, u ovom poslu su, misleći o sebi kao levičarima sve najlepše, saučestvovali i mnogi građanski liberalni intelektualci u Srbiji, što je širom otvorilo vrata istorijskom revizionizmu, pa je posledica proglašavanje četničkog pokreta za antifašistički, rehabilitacija ratnih zločinaca, a vladike Nikolaja Velimirovića, ideologa antikomunizma i utemeljitelja religijskog etnofiletizma, za svetitelja SPC.

Drugi pojam koji je žrtvovan i satanizovan, jeste Socijalizam – tako što je poistovećen sa socijalističkom državom. „Socijalistička država“ ili „državni socijalizam“ je kovanica koja u sebi sadrži dva suprotstavljena pojma. U prevodu pojma socijalnog na sve jezike stoji Društvo, zajednica ljudi upućenih jedni na druge zbog toga što dele zajedničku teritoriju na kojoj žive, sela, naselja i gradove, ili što zajedno provode bar trećinu života radeći u proizvodnji dobara ili organizaciji održanja zajedničkog života u zajedničkom interesu (obrazovanje, zdravstvo, kultura…). Država se sa Zakonima i polugama vlasti pojavljuje kao garant sigurnosti, zaštite i opstanka poretka u raslojenom društvu, kao instrument vladavine jedne klase nad drugim klasama. Država je, dakle, suprotstavljena društvu, ona je sredstvo za bogaćenje na grbači društva, i njeno glorifikovanje sa svim simbolima moći, zastavama i grbovima, predstavlja kroz celu istoriju oblik veličanja sile. Reče Isus pred Pontijem Pilatom „Svaka vlast je nasilje nad ljudima“. U ovom dinamičkom odnosu, društva i države, nalazi se sav politički i etički kapacitet Levice. Jer, borba za više društvenog interesa jeste socijalizam, a ograničenje svemoći Države i njenih patrona, kontrola otuđenog bogatstva, ukidanje siromaštva, nasilja i nepravde, jeste borba između levice i desnice, vanvremenski smisao borbe za dostojanstvo života. Bez obzira da li je Država „Kapitalistička“ ili „Socijalistička“.

U ideološkim i političkim konstruktima, od kojih boluju i mnogi levičari, socijalizam se zamišlja kao čarobna formula, idealan obrazac vladanja sa naboljim namerama. Do čega je to dovelo, do kakve kompromitacije ideja levice, komunizma i socijalizma, pokazala je praksa Državnog socijalizma – puta popločanog dobrim namerama koji je često vodio u Pakao. Posle svih istorijskih iskustava ideje levice i prakse socijalizma, glavna pouka treba biti da je socijalizam pre svega svakodnevna borba, a ne buržoaski koncept borbe političkih partija za vlast. Prihvatanjem tog koncepta i same političke partije levice doživele su svoju metamorfozu i degeneraciju – dolaskom na vlast preuzele su svojstva desnice. Socijalizam je pre svega razvijeno društvo, sa brojnim aktivnim, angažovanim građanima koji se po raznim osnovama, od zaštite prirode do zaštite ljudskih prava, i prava iz Zakona o radu, svakodnevno suprotstavljaju vlastima i ne dozvoljavaju im da se odmetnu i rade protiv njih. Budžeti gradova i opština, Planovi razvoja, od urbanizma do zadovoljavanja raznolikih potreba kvalitetnog života, danas su predmet i polje političke borbe. Dakle svakodnevno – a ne jednom u četiri godine na parlamentarnim izborima, kad se pravo na borbu delegira političarima. Čovek socijalizma je zoon politikon. One koji su van politike živeli, Aristotel je nazivao „idiotes“.

Savremenu političku scenu u svetskim razmerama upravo karakterište zagađenje političkim partijama koje su u borbi za vlast (privilegije, bogatstvo) pogazile sve proklamovane principe, nade i očekivanja građana. Vladajuće osećanje građana prema politici i političkim partijama jeste upravo – gađenje. To upravo najviše odgovara vladarima – udaljiti građane od politike. Ponuda građanima da se lepo osećaju van politike ima bezbroj mogućnosti – od svih oblika „kreativne industrije“ u kulturi, populističke permanentne zabave, sporta (ne rekreativnog, nego navijačkog), do nacionalne mistike i života u prošlosti. Samo što dalje od politike. Društvo je izgubilo politički potencijal kritičke mase i nije u stanju da se izdigne iznad parohijalnog provincijalizma, arogantnog primitivizma u javnom životu. Ne uspeva ni da artikuliše svoje nezadovoljstvo i definiše svest o javnom dobru, čime je doveden u pitanje i sam pojam slobodnog građanina. Sloboda i Pravda se tako pretvaraju u puke fraze i parole zgodne za nove političke manipulacije.

U današnjoj Srbiji je pre svega razorena socijalna strukturiranost društva – uništena je industrija, proizvodnja dobara, a radnici su bez svojih sigurnih radnih mesta obespravljeni i pretvoreni u najamnike ili jeftinu radnu snagu na biroima za zapošljavanje. Srednja klasa je na ivici opstanka, korumpirana od političkih partija na vlasti i bez ikakvog društvenog ugleda. Proizvodni sektor zasnovan na novim tehnologijama ima zanemarljivo učešće u BDP, a selo je odavno marginalizovano i ne predstavlja relevantan socijalni faktor. Obesmišljen je koncept demokratskih građanskih partija koje bi se borile za poštovanje Ustava i vladavinu zakona. Vlasništvo nad sredstvima za proizvodnju je privatno i uvećanje finansijskog profita je njegov jedini interes. Javno dobro je prezrena kategorija. Država odustaje od upravljanja javnim dobrom i izdržava se od taksa i poreza. Država je postala privatno preduzeće Partije na vlasti.

Političke partije vlasti i opozicije ne zastupaju interese društvenih klasa – demagoškom nacionalnom retorikom obraćaju se svima, otimaju jedne drugima glasače, sa jedinim ciljem da se domognu vlasti, ili bar udela u njoj.

Kad glupost, nesposobnost i nasilje vlasti prevrši svaku meru naravno da su svi vidovi protesta, od nenasilnih šetnji, do onih u afektu, iz strasti, razumljivi i opravdani. Ali pobunjeni građani, i oni koji njihov bunt predvode, moraju promisliti svoja prethodna iskustva. Šta će biti kad ostvare svoj cilj? Hoće li se opet povući u svoje malograđanske mišije rupe privatnog samozadovoljstva ili će nastaviti sa svojim aktivizmom, s tim što će umesto tročasovnog hodanja, izvikivanja parola i psovki po uličnoj prašini, jednom nedeljno nastaviti da odvajaju svoje slobodno vreme za različite vidove društvenog aktivizma, svakodnevne borbe i kontrole vlasti – jačanja Društva, u svojim mesnim zajednicama, opštinama gradovima ili udruženjima. Da li će uspostaviti pravi Građanski front prema državi i ostvariti se kao „zoon politikon“ ili će se vratititi „idiotizmu“ života bez politike? A politiku opet prepustiti svojim „opozicionim“ liderima, da uživaju u blagodetima Vlasti.

Do novih spontanih i opravdanih protesta.

Dragan Stojković