Dileme bošnjačkog identiteta

U početku je na udaru bila Islamska zajednica, ali se sada ovaj zloduh međusobnog antagoniziranja nastavio među intelektualnim krugovima, tačnije institucijama označenim „akademija“.

U BiH postoje četiri ili pet akademija. ANUBiH, kao državna institucija, kojoj je, uzgred budi rečeno, onemogućeno da se ponovo registruje kao takva.

Pored nje deluju još tri nacionalne akademije, srpska, hrvatska i bošnjačka, s tim što se pisalo da je u procesu formiranje i pete „bosanske“ akademije. Logikom stvari, nedostajala bi još samo ,,hercegovačka“.

Ili ako bi se išlo logikom verskih rasednih linija, islamska, pravoslavna, katolička, jevrejska, možda i bogumilska.

Koliko su nauka i umetnost osnivanjem ovih institucija dobile na zamahu, ne znam, recimo da jesu, ali moralo bi se postaviti pitanje koliko su nauka i umetnost po svom karakteru „bosanske“, shodno ,,bosanskom duhu“, a koliko nacionalne kategorije, ako već nećemo postavljati pitanje koliko je svaka akademija politička, a koliko naučno umetnička institucija.

Sve ovo bi se moglo posmatrati u sklopu bosanskih specifičnosti u kojima nikad kraja svim mogućim pluralizmima, koji neprepoznati kao vrednost u suprotnom proizvode svakakve fantazme zaspalog uma.

Naravno, problem se ne postavlja zato što uz ANUBiH, postoje pojedinačne srpska i hrvatska akademija. Problem je postojanje, za neke tzv. a za neke ,,samozvane“, Bošnjačke akademije nauka i umetnosti (BANU).

Problemi sa ovom akademijom počeli su nakon smrti njenog predsednika prof. Muhameda Filipovića.

Dok je on bio živ, autoritetom i akademskom veličinom koju je pratio oreol nacionalnog barda zaslužnog za konstituisanje bošnjaštva kao nacionalne odrednice, nisu se postavljala pitanja koja se sada pojavljuju, od onih da je ova akademija pod nepodnošljivim uticajem dvojca verskih lica, bivšeg bosanskog reisa Mustafe Cerića i bivšeg sandžačkog muftije Muamera Zukorlića, da je to udruženje građana, a ne naučna institucija, da je članstvo neadekvatno za nivo akademika, do kvalifikacija da se radi o ,,podmetnutom kukavičijem jajetu“ državi BiH, time i Bošnjacima, sa insinuacijama da su joj koreni u Srbiji, a iz ove Srbije, zna se, navodno su samo išli osvajački pohodi na Bosnu.

Svejedno da li ih predvode srpski nacionalisti ili braća po veri i naciji-Sandžaklije.

Naravno, Sandžaklije su srcem vezani za Bosnu i veoma su zabrinuti za sve što se tamo dešava pa su i ove navode oko akademija ozbiljno shvatili.

Jedni su mišljenja da je BANU nepotrebna i štetna, drugi pak misle da je trebalo formirati „Sandžačku akademiju nauka“ koja bi obuhvatila zaslužne intelektualce iz Srbije, Crne Gore i susednih zemalja.

Pitanja i mišljenja je na pretek.

Tek činjenica je da ova BANU nije prihvaćena u potpunosti od svih struktura bošnjačkog naroda.

Desilo se da su je nakon Filipovićeve smrti napustili pojedini istaknuti članovi.

Ovo sve bi moglo da ukazuje bar na dva ozbiljna pitanja- ili bošnjački intelektualci ne pokazuju dovoljnu zrelost kada je u pitanju ovakav tip ,,nacionalne“ institucije ili nije postignut konsenzus ni o tako elementarnom pitanju kao što je nacionalno ime.

Što se prvog pitanja tiče, o njemu bi se zaista imalo puno toga reći, ali nedostatak prostora me tera da se usredsredim na ovo drugo pitanje vezano za samo ime.

Poznato je da je verska odrednica musliman, uzeta kao ime sa velikim slovom M za ovaj narod sedamdesetih godina 20.veka, kada su Muslimani srpsko-hrvatskog jezika priznati za južnoslavenski narod u Jugoslaviji.

Tokom ratnih godina u Bosni (1993.), ova odrednica se menja u Bošnjak kao istorijsko i etničko ime.

Činjenica je da svi bivši Muslimani nisu prihvatili novu odrednicu i da su neki zadržali staro ime, (crnogorski Muslimani), ili su sa verskog imena prešli na drugo nacionalno ime (muslimani Crnogorci), te da aktuelne intencije da se Bošnjaci poistovete sa Bosancima (neki jezikoznalci nastoje poistovetiti termine Bošnjanin, Bošnjak i Bosanac ), dodatno proizvode niz otvorenih pitanja i zabrinjavajućih posledica.

Da ne pominjemo sve one pokušaje koji nastoje južnoslavensko poreklo delocirati u imaginarijume isključivog ilirstva i germanstva (Goti).

Kao prvo, Bošnjak i Bosanac, mogu biti sinonimi u svesti bosanskog muslimana ili Bošnjaka iz Bosne, ali hoće li ikada biti i za bosanskog Srbina ili Hrvata? Po svoj prilici neće jer je u najboljem slučaju za njih Bosanac samo regionalna i geografska odrednica.

Sa druge strane hoće li ime Bosanac biti prihvaćeno kao nacionalna odrednica u Sandžaku?

Duboko sam uveren da nikad neće, jer se Sandžak kao istorijska regija formira uz Bosnu kao svojevrsni korpus separatum.

Stoga što ime Bošnjak nikad nije bilo ,,zaboravljeno“ u Sandžaku, etnička svest, da ne kažem nacionalna, ovde je rudimentarnije bila postavljena nego u samoj Bosni.

Zaključak koji se postavlja navodi na dva krucijalna stava – intelektualni slojevi u Bosni su spremni da se odreknu bošnjaštva u Sandžaku i drugi, sandžački Bošnjaci će se u budućim političkim procesima sve više naći u makazama intencija njihovog etničkog prisvajanja između turskih, albanskih, srpskih i crnogorskih interesa.

Ne čudi otud što u Bošnjačkom nacionalnom veću već deluje Ugljaninova organizacija bošnjačko-albanskog prijateljstva, kao što je bila formirana i organizacija bošnjačko-turskog prijateljstva.

Onim sandžačkim Bošnjacima koji se ne vide ni među Albancima, ni među Turcima, ostaje još samo da potraže svoje stvarne ili imaginarne srpske i crnogorske korene, pa će shodno izreci – svaka ptica svome jatu leti i bošnjačko-sandžačko jato poleteti u raznim pravcima već kako čijem srcu ovaj zov naročito odgovara.

Autor je akademski slikar iz Novog Pazara