Istoričari i povjesničari o Alojziju Stepincu

Naime, trebalo bi nabrojati najvažnije činjenice koje navode Hrvati, oni kojima je blaženik Stepinac jedan od ugaonih kamena u temelju zaokruživanja nacije, kao i Srbi, oni što naglašavaju, na naročit način, da je saučesnik u zatiranju srpskog naroda, koje su počinili pripadnici vojnih postrojbi Nezavisne Države Hrvatske. Mada je u naslovu naglašeno da će pogledi istoričara i povjesničara biti okosnica teksta, moram da naglasim da na obe strane nema ličnosti čiji je magistarski rad ili doktorat bio posvećen Rimokatoličkoj crkvi u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. (Moj doktorat je glasio: Srpska pravoslavna crkva 1941-1945. godine, Filozofski fakultet, Novi Sad, 1996)

Dobri poznavaoci (u daljem tekstu: Hrvati i Srbi) biografije Vjekoslava Alojzija Stepinca naglašavaju da (navodni) pristanak kralja Aleksandra Karađorđevića na predlog da on bude imenovan za koadjutora nadbiskupa zagrebačkog Antuna Bauera sa pravom na nasledstvo počiva na lažnoj tvrdnji da je bio učesnik u proboju Solunskog fronta. Tu laž ne prihvataju niti Hrvati ni Srbi (osim onih sveznajućih). U literaturi na nemačkom, engleskom i francuskom jeziku (koja je, osim ostalog, prevedena na srpski ali ne i na hrvatski jezik: Džon Kornvel, Karl Hajnc Dešner, Ani Lakroa Riz) ima tvrdnji o Stepinčevom otklonu od Hrvatske seljačke stranke koji je usledio posle njegove posete Vatikanu i priklanjanje ustaškoj organizaciji Ante Pavelića. Na hrvatskom i srpskom jeziku objavljene su tvrdnje o Pavelićevom boravku u dalmatinskim samostanima kao i da su brojni franjevci podržali ustaški pokret.

I Hrvati i Srbi se slažu u još nekoliko činjenica: nadbiskup Stepinac podržao je Nezavisnu Državu Hrvatsku i preporučio podređenom sveštenstvu da pomogne novu vlast; pomogao je prijem Pavelića kod pape Pija XII, doduše ne kao poglavnika nego kao običnog hrišćanina; kao predsednik Biskupskih konferencija učestvovao je u pripremi i donošenju brojnih akata o prekrštavanju pravoslavnih Srba i rimokatolizaciji Jevreja; znao je mnoge činjenice o velikim zločinima nad Srbima i uništenju Srpske pravoslavne crkve (sveštenika, objekata, kulturno-istorijskog blaga); u pismu papi 9. maja 1943. godine pomenuo je 244.000 prekrštenih „grko-istočnjaka“ i izrazio bojazan o njihovoj sudbini u slučaju da propadne Nezavisna Država Hrvatska…

Hrvati tvrde da nadbiskup nije podržao stvaranje Hrvatske pravoslavne crkve proglašene aprila 1942. godine, ističući da je to bio državni projekat, a Srbi su dokazali da je to bio nemački diktat, koji su realizovali predstavnici državnih struktura, a protiv koga Vatikan nije nikada kazao nijednu reč. Hrvati su objavili dnevnik Diane Budisavljević, Nemice udate za Srbina, o njenim aktivnostima na spasavanju srpske dece, Srbi ističu njene direktne molbe nadbiskupu Stepincu za pomoć i njegovo odbijanje. Nešto kasnije je dao saglasnost da tu siročad smeštaju pod okrilje humanitarne organizacije Karitas i u hrvatskim porodicama, na Kaptolu lično je krstio desetine te dece u prisustvu kuma poglavnika Pavelića, kojima je potom upisivan 10. travanj kao datum rođenja, i nova imena Ante i Antonija (i sve to bilo zabeleženo na filmskoj traci čija se jedna kopija čuva u depoima Ministarstva unutrašnjih poslova Srbije, u arhivama nekadašnje Državne bezbednosti, danas je to BIA).

Srbi su objavili da postoji nekoliko podrobnih izveštaja Bogdana Raškovića, izaslanika Crvenog krsta iz Beograda, o njegovim razgovorima sa nadbiskupom na Kaptolu, a Hrvati to ignorišu. (Rekoh „da postoji“ jer ni ti izveštaji nisu dostupni i nalaze se u depoima pomenute BIA.) Hrvati naglašavaju da je nadbiskup intervenisao za izvestan broj uhapšenika, Srbi to priznaju ali naglašavaju da je protestovao protiv nehumanih uslova u kojima drže te nesrećnike. Hrvati ističu da je nadbiskup intervenisao za određene Jevreje, Srbi naglašavaju da se radilo o bogatim ljudima koji su primili rimokatoličanstvo. Prvi ističu takođe da je pomogao izvesnim zagrebačkim Srbima, drugi naglašavaju da su to bili oni koji su se svog, nemalog, bogatstva dobrovoljno odrekli u korist Nezavisne Države Hrvatske i u Beograd stigli bez igde ičega.

Srbi tvrde, doduše na osnovu američkih i jugoslovenskih izvora obaveštajnih službi, da je Stepinac blagoslovio gotovo sve aktivnosti Krunoslava Draganovića, bilo da se radilo o njegovom učešću u Ravnateljstvu ponove, o izradi planova o čišćenju Podrinja (koje je sprovela Crna legija Jure Francetića u prvom polovini 1942) ili Kozare, o kontaktima sa britanskim i američkim obaveštajcima u Rimu od dolaska u Vatikan do završetka naročite operacije „pacovski kanali“. Hrvati to minimiziraju ili prosto preskaču.

Hrvati nerado citiraju nadbiskupove beleške iz Dnevnika, Srbi u tome vide izvor prvog reda. Doduše moguće je pretpostaviti šta bi tek mogli da pročitaju kada bi ga (makar kao fotografije) BIA dala na uvid, Hrvati se pravdaju da je to slab izvor jer su ga gledali pred predaju originala papi što je izvršio Franjo Tuđman u Vatikanu 1991. godine. Čitanjem delova dnevnika vidi se geopolitika i geostrategija Rimokatoličke crkve. Na primer u belešci učinjenoj po povratku iz Beograda 1934. godine: „Da je više radnika u vinogradu Gospodnjem, i Srbija bi za 20 godina bila katolička“! Doduše, nije nadbiskup bio strateg već puki izvršilac onog što su drugi pripremili, na primer pomenuti Draganović.

Hrvati ističu nadbiskupovo držanje na suđenju pred komunističkim sudom 1946. godine, Srbi naglašavaju da je to bila ravnoteža ubistvu generala Mihailovića (što je potvrdio i tužilac Josip Hrnčević). Mada je svojevremeno papa Jovan Pavle II (koji će ostati zapamćen kao saučesnik u rušenju komunizma) nadbiskupa proglasio blaženim, sadašnji papa Frančesko je zaustavio proces, inicirao razgovore sa arhijerejima Srpske pravoslavne crkve. I stekao omrazu kod Hrvata! Imajući u vidu njegove godine i povremene zdravstvene probleme, moguće je pretpostaviti da se kanonizacija neće okončati za njegova života. Srbi misle da bi kanonizacija doprinela relativizaciji genocida Nezavisne Države Hrvatske, pojedini Hrvati priželjkuju i okončanje kanonizacije pape Pija XII, što bi spralo njegovu istorijsku krivicu sa nacizmom.

Pri tom zaboravljaju da u svemu tome Jevreji imaju negativno mišljenje kao i da su sve pravoslavne crkve upoznate sa slučajem nadbiskupa Stepinca. Teško je prorokovati šta će biti na kraju. Možda bi trebalo upitati alternativne istoričare Predraga J. Markovića i Čedomira Antića i čuti šta bi moglo da bude da je nadbiskup Stepinac celoga života živeo svetački.

Autor je istoričar i v. d. direktora Muzeja žrtava genocida iz Beograda