Ko brine o Petrovaradinskoj tvrđavi?

Zadržala je autentične arhitektonske i urbanističke odlike, odnosno specifičan stilski i prostorni karakter koji nije ozbiljnije narušen naknadnim intervencijama.

U tom smislu, Podgrađe Petrovaradinske tvrđave kao raritetna prostorna celina na teritoriji Srbije, zajedno sa jedinstvenom fortifikacionom arhitekturom Petrovaradinske tvrđave kao celine, čini izuzetan kulturni resurs sa prilično istaknutim istorijskim i spomeničkim značajem koji, ukoliko se revitalizuje i prezentuje na adekvatan način, može postati izuzetan kulturni kapital ključan za opšti identitet Novog Sada, ali i značajan i prepoznatljiv na državnom a svakako i daleko širem regionalnom i evropskom nivou.

Međutim, uprkos zaista širokom i višedimenzionalnom potencijalu koje Podgrađe zajedno sa Petrovaradinskom tvrđavom može da ima kao istorijski i kulturni resurs, opšte stanje u kome se ono praktično već decenijama nalazi, postalo je više nego alarmantno.

Podgrađe, odnosno Donji grad Petrovaradinske tvrđave predstavlja civilno naselje koga okružuju bedemi i danas isušeni šančevi tzv. Vodenog grada (Vaserštata) koji pored Suburbiuma predstavlja drugu veliku celinu Donje tvrđave. Samo Podgrađe se sastoji od čitavog niza stambenih, vojnih, upravnih, administrativnih, komunikacionih i sakralnih objekata, čiji je nastanak u potpunosti vezan za istorijat i razvoj Petrovaradinske tvrđave. Dominiraju jednospratnice građene u stilu baroka sa glomaznim krovovima, ali postoje i primeri nešto mlađih objekata građenih u drugim arhitektonskim stilovima. Najstariji objekti u Podgrađu su sakralni, nekadašnji Franjevački samostan (danas Vojna bolnica) čija je izgradnja započela krajem XVII veka, kao i Samostanska crkva svetog Jurja. Većina administrativnih i stambenih zgrada nastala je tokom prve polovine i sredine XVIII veka, iako postoje i objekti koji su nastali kasnije. Površina Podgrađa, koje je u potpunosti oivičeno bedemima, petrovaradinskom stenom i Dunavom, iznosi približno 14,50 hektara, što predstavlja oko 18,8 procenata od ukupne površine Petrovaradinske tvrđave.

Propale i oronule fasade, oštećeni arhitektonski ukrasi i dotrajali krovovi baroknih jednospratnica, kao i drugih objekata u Podgrađu, nalaze se u zaista lošem stanju, ali ova ruiniranost predstavlja tek najuočljiviji aspekt propadanja najreprezentativnijeg i svakako najvrednijeg istorijskog i kulturnog resursa Novog Sada. Oštećene kaldrme pune rupa, krajnje neadekvatno asfaltiranje pojedinih ulica, odnosno krpljenje pojedinih delova ulica, kao i česte pregradnje i nestručne intervencije na pojedinim objektima u privatnom vlasništvu, takođe su veliki problemi sa kojim se Podgrađe kao celina suočava. Ipak, nerešen problem intenzivnog saobraćaja, odnosno prometna magistrala između Novog Sada i Beograda koja preseca Podgrađe na dva dela, kao i nerešena infrastrukturna pitanja poput problema otpadnih voda, predstavljaju daleko najveću opasnost za Donji grad Petrovaradinske tvrđave. Ujedno, upravo pitanje koje se tiče izmeštanja saobraćaja, kao i regulacija problema otpadnih voda, zapravo su krucijalni problem bez čijeg se adekvatnog rešavanja ne može ni razmišljati o bilo kakvoj dugoročnoj i održivoj revitalizaciji i sanaciji kako pojedinačnih objekata, tako ni Podgrađa kao celine. U tom kontekstu, bez obzira na nekoliko primera pozitivne adaptacije objekata u privatnom vlasništvu u Štrosmajerovoj i Beogradskoj ulici, kao i primera temeljne obnove zgrade Magistrata i Beogradske kapije, opšte stanje kako pojedinih objekata tako i cele arhitektonske celine, daleko je prevazišlo potrebu za momentalnom i hitnom obnovom, budući da se tragovi propadanja uočavaju u sve većoj meri praktično na nedeljnom nivou. Pored navedenog, svakako se mora rešiti i problem korišćenja značajnog dela objekata i površina u Podgrađu koje je ranije aktivno koristila vojska a od kojih su neki poslednjih godina prilično zapušteni. Inače, objekti i površina sa kojima trenutno raspolaže vojska, zauzimaju natpolovičnu površinu celog Suburbiuma.

Uprkos stalnim medijskim najavama i različitim planovima vezanim za obnovu i oživljavanje Podgrađa, u praksi je malo toga urađenog. Neshvatljivo, ali grad Novi Sad se sa svim svojim administracijama, do sada najblaže rečeno krajnje nezainteresovano odnosio prema svojoj daleko najvrednijoj a sada već i jedinoj preostaloj arhitektonski i urbanistički nenarušenoj celini, iako ona zapravo u istorijskom smislu predstavlja centralni deo grada Petrovaradina a ne Novog Sada. Ironično da Novi Sad koji uporno, iako krajnje neosnovano, godinama pokušava da se predstavi kao nekakvo središte kulture i koji vođen tom priličnom iluzornom slikom pretenduje da postane Evropska prestonica kulture 2021. godine, u isto vreme dopušta propadanje svog najvrednijeg dela. Podgrađe, zajedno sa ostatkom tvrđave, zapravo predstavlja jedini vredan i značajan resurs kojim Novi Sad, ukoliko ga na pravilan način iskoristi, zaista može da se predstavi i pozicionira na višem kulturnom i turističkom nivou koji bi mogao biti jasno prepoznatljiv u evropskim okvirima.

Ukoliko se svakodnevno propadanje Podgrađa nastavi i ako se hitno ne pristupi njegovoj opštoj sanaciji i revitalizaciji na adekvatan način, postoji realna opasnost da jedina nenarušena barokna i svakako najvrednija istorijsko – arhitektonska celina koja danas postoji na prostoru Srbije, u potpunosti propadne.

Autor je socijalni antropolog i arheolog, urednik internet portala „Ugrožena baština“