Milo bez alternative

Ovo pre svega iz razloga što je politički život Crne Gore u poslednjih skoro trideset godina obeležilo prisustvo Đukanovića kao glavnog političkog aktera, u personalnom smislu, i učešće Demokratske partije socijalista, DPS, u svim crnogorskim vladama od raspada jugoslovenske državne zajednice. Iz ovog razloga se nedostatak alternacije, tj. smenjivosti, te odlazak DPS-a u opoziciju, smatra za osnovnim nedostatkom demokratije u Crnoj Gori, te se čak lansiraju teze o „zarobljenoj“ državi.

Međutim, alternacija partija na vlasti, nije sama po sebi pretpostavka demokratskog razvoja nekog društva. Tako su u političkoj istoriji demokratija zabeleženi brojni slučajevi dugotrajnog vladanja jedne stranke. Socijaldemokratska partija Švedske je u kontinuitetu formirala nacionalnu vladu od 1940. do 1976. godine. Demohrišćani su bili osnova svake vlade u Italiji od 1945. do 1992. godine, Norveška laburistička partija je u kontinuitetu pobeđivala na slobodnim izborima od 1936. do 1965. godine. U najvećoj demokratiji na svetu, Indiji, jedna stranka je vladala u kontinuitetu od 1945. do 1977. godine, a rekorder je IRP u Meksiku, koja je vladala bez prekida od 1929. do 2000. godine. Pritom, ne treba zaboraviti da od svog nastanka DPS nije imala apsolutnu vlast, već je pretežno vladala u koaliciji sa drugim strankama, koje su se menjale, od liberalnih do socijaldemokratskih i partija nacionalnih manjina.

Dakle, alternacija partija na vlasti nije apsolutna društvena zakonitost i ista je rezultat takmičenja političkih ponuda koju određene snage iznose pred birače. Očigledno je da je su u svim gore navedenim primerima postojali razlozi koji su birače ubedili da daju svoje poverenje ovim partijama, kao i da ga uskrate njihovim političkim protivnicima. Šta više, nije bilo moguće da te stranke u tako dugačkom periodu budu u mogućnosti da upravljaju društvima u kojima su delovale, a da nije bilo pozitivnih rezultata njihove vladavine.

Ako se objektivno analizira period od raspada SFRJ, može se utvrditi da je za razliku od Hrvatske, Srbije i Bosne i Hercegovine, Crna Gora bila relativno pošteđena ratnih razaranja. Međuetnički ili međuverski sukobi širih razmera se nisu dogodili jedino u Crnoj Gori i Sloveniji. Danas je Crna Gora jedina republika bivše SFRJ koja nema političkih ili teritorijalnih nerešenih pitanja sa susedima, formulisala je sopstvenu vojnu bezbednosti i na pragu je ulaska u EU.

Međutim, ove ciljeve nije bilo postići posebno ako se imaju u vidu tragična dešavanja u poslednjoj deceniji XX veka. Naime, kada su počeli ratovi za teritorije na jugoslovenskom prostoru 1991. godine, Crna Gora je bila u specifičnoj situaciji zatočeništva, jer je jedina ozbiljna oružana sila prisutna na njenoj teritoriji bila vojska pod potpunom kontrolom Miloševića i Šešelja. Ipak, u crnogorskom društvu je i u najtežim trenucima postojala distanca u odnosu na srpski nacionalizam, u političkom smislu pre svega zahvaljujući delovanju Liberalnog saveza i Socijaldemokratske partije, a što je umnogome uticalo i na potonje cepanje DPS-a, 1996. godine, te formiranja Socijalističke narodne partije. DPS je nakon ovog razlaza krenuo odlučnije putem zaokruživanja crnogorske samostalnosti u odnosu na politiku koju je vodio zvanični Beograd, kako primenom određenih ekonomskih mera, poput uvođenja DEM kao zvanične valute 1999. godine, tako i jačanjem policijskih snaga pod kontrolom Podgorice. Kao odgovor na ove napore, Milošević i Šešelj su pripremali brutalan obračun sa crnogorskim rukovodstvom te iste godine, formiranjem začetaka paralelnih civilnih organa vlasti, Vijeća narodnih skupština, i posebnih vojnih jedinica, poput 7. bataljona vojne policije. Glavno političko uporište ovim planovima je bio SNP i druge novoformirane stranke srpske nacionalističke orijentacije, kao što je Srpska narodna stranka, preteča današnje Nove srpske demokratije, članice Demokratskog fronta – DF.

Na poslednjim predsedničkim izborima upravo je DF bio okosnica oko koje je pokušano neuspešno ujedinjenje opozicije. Oko njihovog kandidata, Bojanića, koji je osvojio oko 33% glasova, nisu se okupile sve stranke, a uz to došlo je do spoja ideološki potpuno različitih partija i lidera, poput Andrije Mandića, četničkog vojvode i Dritana Abazovića, lidera URA. Naime, program DF-a se jednostavno svodi na realizaciju originalnog programa iz 1998. godine, odnosno na poništenje svih rezultata koje srpski nacionalizam doživljava kao neprihvatljive u Crnoj Gori, počevši od njenog međunarodnog subjektiviteta, pa do članstva u NATO. Sa druge strane, glavne političke figure URA, poput Žarka Rakčevića, bili su lideri u borbi za nezavisnost i izgradnju Crne Gore putem građanskog društva. Ovo je, u suštini, još uvek glavna, moguća alternacija u crnogorskom društvu, izbor između građanskog i nacionalističkog koncepta izgradnje zajednice, a kompromise po tom pitanju birači ne prihvataju. Imajući u vidu da stranke koje negiraju samostalni nacionalni, a pre svega državni identitet Crne Gore, u suštini negiraju građanski koncept crnogorskog društva, njihova politička ponuda se svodi, uz sve oblande, na razvoj Crne Gore u smeru jačanja veza sa Srbijom u sklopu jedinstvenog „srpskog“ nacionalnog, političkog, kulturnog, ekonomskog, pa samim tim i državnog prostora, sa centrom u Beogradu. Takva ponuda na izborima u Crnoj Gori uporno biva odbijana od strane većine birača. Ako se saberu glasovi kandidata DPS-a i Socijaldemokratske partije/DEMOS-a, na prošlim predsedničkim izborima, uz glasove manjinskih kandidata, dolazi se do najmanje 64% građana i građanki Crne Gore koji podržavaju sadašnji identitet njihovog društva. U tom kontekstu je Đukanović percipiran kao najuspešniji izraz tog identiteta i garant da će se dalji društveni razvoj odvijati u tom pravcu. Kao što portugalsko društvo nema poverenja u desnicu usled njene četrdesetogodišnje vladavine, te već 44 godine stalno biraju između socijalista i socijaldemokrata, tako i u crnogorskom društvu nacionalističke partije ne uspevaju da ubede birače da im daju poverenje. Drugim rečima, u Crnoj Gori se može očekivati alternacija stranaka na vlasti onog trenutka kada se pojavi uspešnija alternativa DPS-u koja će svoju političku ponudu formulisati na taj način da bude atraktivna, ali da ne dovodi u pitanje osnovne postulate na kojima počiva savremeno crnogorsko društvo.

Autor je advokat iz Beograda