nada borošKada vas put nanese u srednji Banat i u najveći grad srednjebantskog okruga na velikoj ulaznoj tabli naznačeno je ime Zrenjanin, Petrovgrad, Veliki Bečkerek. To sigurno putnika ne zbunjuje, jer sadašnje ime Zrenjanin nosi sedamdeset šest godina i ono je prepoznatljivo.
Ranije je bio prepoznatljiv kao jak industrijsko -poljoprivredni, kulturni i administrativni centar Banata, a danas, na žalost, po nedostatku vode za piće i Ling Longu, ogromnoj kineskoj investiciji za proizvodnju automobilskih guma.
Međutim, razvoj grada, njegovi usponi i padovi, zbivali su se i u epohama kada se grad Zrenjanin zvao Veliki Bečkerek i Petrovgrad.
Istorija promene imena ovog grada zavređuje pažnju jer je vezana za političko društvene promene koje su bivale u našoj zemlji a koje su bile uzrok promene imena ovog banatskog grada.
Diploma iz 1326. godine
Najstarije ime grada u pisanim istorijskim izvorima je Bečkerek. Ono je zabeleženo na Diplomi koju je 10. jula. 1326. godine izdao budimski kaptol, a označen je kao naselje. Nešto kasnije, 1331. i 1332. godine pisani istorijski izvori svedoče da se u Bečkereku drže vašari i da su stanovnici ovog naselja dali sakupljačima papski desetak.
Većinu stanovništva Bečkereka u ovom periodu činili su siromašni mađarski nadničari, jobađi. Međutim, kada je početkom petnaestog veka, 1403. godine, srpski despot Stefan Lazarević, kao vazal ugarskog kralja Žigmunda dobio posede u Ugarskoj, njemu je pripalo i naselje Bečkerek i zvanje velikog župana Torontalske županije.
Od tada mnogi Srbi, bežeći od turskih zuluma, prelaze Savu i Dunav i naseljavaju ogromne, prostore Banata pa i Bečkerek. Među pridošlim stanovnicima Bečkereka, bilo je i trgovaca i zanatlija. O tome svedoče srebrom ukrašene korice jevanđelja, koje je po narudžbini mitropolita Maksima 1543. godine iskovao Bečkerečanin Petar Smederevac. Ono se i danas čuva u riznici manastira Krušedola.
Najezdi Turaka na Banat, polovinom šesnaestog veka nije se mogao suprostaviti ni Bečkerek, jer je nadmoćnu tursku vojsku predvodio Mehmed paša Sokolović. On je mirnim putem, pregovorima sa ondašnjim stanovništvom, preuzeo varoš i varošku tvrđavu, a Bečkerek, okolna naselja i pustare, ukazom sultana, postaju zadužbina Mehmed paše Sakolovića.
Bečkerek i Banat ostaju pod Turcima punih 166 godina.
Austrijska vladavina
Oslobađanje Banata i Bečkereka od turske vlasti usledilo je tek nakon austrijsko – turskog rata 1716 – 1718, koji je okončan mirom u Požarevcu 1718. godine. Ovim mirovnim aktom Banat i Bečkerek dolaze pod vlast austrijskog carstva.
Ova činjenica je bila veoma važna za Bečkerek, jer je Austrija već polovinom 18. veka počela da naseljava poluprazno prostranstvo Banata stanovništvom iz svih krajeva svog ogromnog carstva. Tako Banat, pa i Bečkerek naseljavaju Nemci, Francuzi, Rumuni, Česi, Slovaci, Mađari, Srbi.
Kratko vreme, oko 1736. u Bečkereku su bili naseljeni i Španci, iz Baskije i Barselone, ali zbog loših životnih uslova, brzo su nestali sa ovih prostora. Ta šarolikost naroda i verskih zajednica na ovim prostorima ostala je do danas.
Naziv Bečkerek prihvatilo je novopridošlo stanovništvo, koje je ime prolagođavalo svom jezičkom izrazu.
Kada je carica Marija Terezija 6. juna 1769. opštinu Veliki Bečkerek podigla na viši stepen, on postaje trgovište, sa određenim privilegijama, koje su ubrzale njegov ekonomski razvoj.
Nakon osnivanja Torontalske županije 1779. godine Veliki Bečkerek postaje sedište ove velike županije. Zahvaljujući razvijenom zanatstvu, trgovini i manufakturi, a kasnije i industriji, grad Veliki Bečkerek je ekonomski veoma napredovao.
Petrovgrad, pa Zrenjanin
Nove političke prilike koje usledile nakon Prvog svetskog rata, donele su promene i Velikom Bečkereku. Nove državne vlasti imale su svoje heroje i idole. To je za većinski srpski živalj u Velikom Bečkereku bila dinastija Karađorđević, posebno Velikomučenik i Oslobodilac, kralj Petar Prvi Karađorđević.
Zbog toga je na glavnom gradskom trgu 1926. godine, u znak zahvalnosti srpskoj vojsci i dinastiji Karađorđević za oslobođenje ovih krajeva, podignut velelepni spomenik kralju Petru Prvom Karađorđeviću, po zamisli hrvatskog arhitekte Rudolfa Valdeca. Šest godina ranije, 1920, sa velikobečkerečkog gradskog trga uklonjen je spomenik generalu Kiš Erneu, podignut 1902.
Još tada je začeta ideja da grad Veliki Bečkerek treba da promeni ime i dobije novo, Petrovgrad. Bilo je potrebno devet godina da se zamišljena ideja realizuje. A onda je na sednici gradskog veća grada Velikog Bečkereka, 29. septembra 1934. godine narodni poslanik i većnik gradskog veća dr Toša Rajić podneo predlog o promeni imena grada Veliki Bečkerek u Petrovgrad.
Nakon opširnog izlaganja on je zaključio: „U 1918. godini, kada smo se oslobodili i kada smo stvorili jednu jedinstvenu nacionalnu državu, mi smo dužni da našem gradu damo ime našeg Vladaoca i Oslobodioca i ime nade našeg naroda, budućeg Vladara Kraljevine Jugoslavije, Petrovgrad, kao simbol naše velike nacionalne budućnosti i našeg aktivnog nacionalnog života u ovim karajevima.“
Predlog je na gradskom veću usvojen aklamacijom, jednoglasno. Godinu dana kasnije, 18. februara 1935. godine, Ministarstvo unutrašnjih poslova je dalo je saglasnost da grad Veliki Bečkerek promeni ime u Petrovgrad.
Tako je nakon skoro šest vekova, ime Veliki Bečkerek otišlo u istoriju, a novo ime Petrovgrad, započelo svoj kratak istorijski period.
Ubrzo nakon ulaska nemačkih okupacionih snaga u Petrovgrad, aprila 1941. godine, porušen je i uklonjen spomenik kralju Petru I Karađorđeviću. Novouspostavljena gradska uprava sa pretežno nemačkim činovništvom, vraća staro ime grada prilagođeno nemačkom jeziku –Gross Becskereke, odnosno Veliki Bečkerek.
Za samo šest godina koliko je grad nosio ime Petrovgrad, ono nije zaživelo među građanstvom, većina građana je još koristila staro ime grada, Veliki Bečkerek, a stanovništvo okolnih mesta ih je nazivalo Bečkerečanima.
Administracija okupacionih vlasti koristila je ponekad ime Petrovgrad, ali najčešće je korišćen stari naziv grada – Veliki Bečkerek, na nemačkom Gross Becskereke i mađarskom jeziku Nagy Becskereke.
Nakon okupacije
Nakon oslobođenja grada 2. oktobra 1944. godine, i uspostavljanja novog političkog režima, u administrativnim prepiskama novih gradskih vlasti korišćeno je ime Petrovgrad.
Međutim, to ideološki obeleženo ime i od strane tadašnjih vlasti, omražene dinastije Karađorđević, bilo je jasno da se moralo promeniti. Iako je novouspostavljena gradska vlast imala velikih briga i iskušenja, nije dugo čekala da predloži promenu imena grada Petrovgrada.
Na sednici GNOO 2. oktobra 1946. godine, predloženo je da grad Petrovgrad promeni ime u Zrenjanin.
Foto: Miroslava Pudar
Novo ime grad je dobio po narodnom heroju, banatskom sinu, „crvenom generalu“ Žarku Zrenjaninu Uči. Žarko Zrenjanin je rođen u Izbištu 11. septembra 1902. (Južni Banat) a poginuo je u akciji policije pod komandom zloglasnog dr Juraja Špilera, komandanta državne javne bezbednosti za Banat, u Pavlišu kod Vršca 4.novembra 1942. godine.
Zrenjanin je bio istaknuti predratni komunista, sekretar Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu i jedan od organizatora ustanka u Drugom svetskom ratu u Vojvodini, posebno u Banatu.
Za narodnog heroja Jugoslavije proglašen je 5. decembra 1944. godine.
Na centralnom gradskom trgu, 1952. godine podignut je spomenik Žarku Zrenjaninu, autora Rade Stankovića, a otkrivanju spomenika prisustvovao je i Josip Broz Tito.
Spomenik je 1964. godine izmešten sa gradskog trga, zbog rekonstrukcije i smešten ispred zgrade društveno političkih organizacija, bivšeg gradskog Komiteta, gde i danas stoji.
Tri imena, tri monografije
Sva tri imena grada – Veliki Bečkerek, Petrovgrad i Zrenjanin utkana su u istoriju ovog banatskog grada, a na sreću budućih pokolenja, o toj istoriji svedoče tri značajne monografije: Istorija varoši Veliki Bečkerek 1333-1918, autora Feliksa Milekera (Vršac 1933, sa nemačkog prevedena 2011), Petrovgrad (1935. grupa autora sa urednikom Aleksandrom M. Stanojlovićem) i Zrenjanin (1966, koju je izdao odbor za izdavanje monografije čiji je predsednik bio Vojin Arsenov).
Nisu ovo jedina pisana svedočanstva o gradu, ima ih dosta, teško ih je i nabrojati, ali su najkarakterističnija za epohe i razdoblja vezana za sva tri imena grada.
(Autorka je istoričarka u penziji, dugogodšinja direktorka Istorijskog arhiva u Zrenjaninu)
Više informacija iz ovog grada čitajte na posebnom linku.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
