Nacionalizam i nestajanje Srbije

Najnoviji podaci Republičkog zavoda za statistiku Republike Srbije (RZS) potvrđuju ovu prognozu, ali ova zahteva korekciju. Naime, prema rezultatima poslednjeg popisa, na teritoriji Srbije živi 6.690.887 stanovnika, što je za preko 100.000 manje od projektovanih 6.797.105 prema RZS.

Projekcije su ukazivale da je 1. januara 2017. godine u Srbiji živelo 7.042.000 stanovnika, a prema sprovedenim popisima 2011. godine bilo je 7.186.862, 2002. godine 7.498.001, a 1991. godine 8.118.917 stanovnika.

Računica iz prethodno pomenutog članka na ovu temu, bila je zasnovana na pretpostavljenih 50.000 stanovnika manje na godišnjem nivou u Srbiji, što je bilo više u odnosu na negativan demografski godišnji saldo od 36.000 manje stanovnika, jer je uključivao i određeni pretpostavljeni broj emigranata.

Međutim, na osnovu projektovanih podataka iz 2017. godine i podataka iz popisa 2022. godine, u prethodnom periodu od pet godina, smanjenje stanovništva u Srbiji se može proceniti na 70.000 manje stanovnika godišnje, odnosno ukupno 351.113 manje stanovnika. Ako se od ovog broja oduzme i zvanična brojka od 17.493 preminulih od korona virusa u periodu 2020. do 2022. godine, kao svojevrsnog izuzetnog faktora, dolazi se do godišnjeg proseka od oko 66.000 stanovnika manje u proteklih pet godina.

Ova demografska kretanja ukazuju na ubrzanje depopulacije, odnosno na zaključak da stanovništvo Srbije može nestati u roku od oko 100 godina, odnosno u periodu kraćem za 40 godina u odnosu na prethodno projektovani period od 140 godina.

Šta više, objavljeni podaci demantuju i izjave čelnika RZS da je pad stanovništva manji od očekivanog. Naime, imajući u vidu projekciju stanovništva prema srednjoj varijanti RZS iz Statističkog godišnjaka za 2022. godinu, Srbija beleži u ovoj godini manje stanovnika nego što su statističari predvideli za 2040. godinu, 6.816.430.

Drugim rečima, banalna računica, koja se ne zasniva na kompleksnim statističkim projekcijama koje uzimaju u obzir razne faktore poput starenja stanovništva ili pritiska na sistem socijalne zaštite, navodi na zaključak da 2122. godine u Srbiji više neće biti stanovnika bilo koje etničke pripadnosti uključujući i srpske.

Prethodna kratka analiza, uz sve njene moguće manjkavosti, nesumnjivo ukazuje da demografski trendovi, emigracija i negativni prirodni priraštaj, parafrazirajući Urijela Abulofa, predstavljaju društveno-kulturnu egzistencijalnu pretnju sa stanovišta nacionalne bezbednosti Srbije, odnosno države kao referentnog predmeta bezbednosti, usled smanjivanja njene fizičke osnove, stanovništva, a ne teritorije.

U tom smislu, vredi istaći da je u prethodnom desetogodišnjem periodu Srbija izgubila više stanovnika nego što je ukupno pripadnika/ca srpskog naroda napustilo Hrvatsku 1995. godine i Kosovo 1999. godine.

U analizi tzv. istiskujućih „push“ faktora koji utiču ne samo na migraciju, već imaju svoju ulogu i u negativnom prirodnom priraštaju stanovništva, Međunarodni monetarni fond navodi glavne ekonomske faktore, prihode po glavi stanovnika i mogućnost zaposlenja, a od vanekonomskih maglovito navodi nepoverenje u institucije.

Međutim, u istom periodu kada se stanovništvo Srbije smanjilo za preko 800.000 stanovnika, prema zvaničnoj statistici, prihod po glavi stanovnika je rastao. Tako je prosečna neto zarada u septembru 2022. godine iznosila 74.981 dinara, u septembru 2011. godine 38.763 dinara, a septembra 2002. godine 9.674 dinara.

Prema podacima Svetske banke bruto domaći proizvod Srbije 2002. godine je iznosio 17,1 milijarde USD, 2011. godine 49,2 milijarde, a 2021. godine 63 milijarde USD, dok je nezaposlenost konstantno opadala od 2012. godine sa 24%, na 9,2% u 2022. godini. Podatak Svetske banke o rastu bruto domaćeg proizvoda prema paritetu kupovne moći sa 54 milijarde USD u 2002. godini, na 99 milijardi 2011. godine i 146 milijardi u 2021. godini, snažno svedoči da je Srbija ekonomski napredovala u proteklih dvadeset godina.

Edvard Stetinius, državni sekretar SAD u vreme izrade osnivačkih dokumenata UN 1945. godine napisao je: „Bitka za mir mora biti vođena na dva fronta.

Prvi je front bezbednosti gde pobeda znači slobodu od straha (freedom from fear). Drugi je ekonomski i društveni front gde pobeda znači slobodu od oskudice (freedom from want)“.

U tom smislu srpsko društvo uspešno vodi, koliko god prethodno navedeni rezultati bili podložni osporavanju, borbu za slobodu od oskudice u prethodnih dvadeset godina. Međutim, uprkos tome, dolazi do ubrzanja depopulacije, te se u periodu od 2002. godine do 2011. godine, stanovništvo Srbije smanjivalo godišnje za 31.000, a u periodu od 2011. do 2022 godine za oko 70.000 stanovnika.

Ovaj podatak ukazuje na zaključak da srpsko društvo gubi na frontu oslobađanja od straha, prvenstveno onog čiji su koreni i u ratnim sukobima devedesetih godina prošlog veka.

Prema istraživanju koje je sproveo pisac ovih redova 2019. godine, na uzorku od 1018 anketiranih lica, 62,9% ispitanika/ca u Srbiji izrazilo je da oseća strah od rata ili međunacionalnih sukoba na prostoru bivše Jugoslavije.

Beri Buzan definiše pojam bezbednosti i kao slobodu od pretnje, a ovako izražen strah od međunacionalnih sukoba, kao posledice implicitne emocionalne memorije usled trauma iz prošlosti, ukazuje da stanovništvo u Srbiji živi u uslovima stalnog pothranjivanja percepirane pretnje i neslobode od straha, odnosno da se ne oseća sigurno.

Uslovi pojačanog kontinuiranog „bombardovanja“ signalima koji prete ponavljanjem trauma iz prošlosti, posebno u vezi „zamrznutog konflikta na Kosovu“ i „ugroženosti“ Srba u regionu, održavaju mentalitet „nacionalnog opsadnog stanja“, koje prema Danijelu Bar-Talu karakteriše osećanje straha.

Hronični, traumatski strah od međunacionalnih sukoba i stanje ontološke nesigurnosti (manjak poverenja u druge ljude, nedostatak nade i mogućnosti kolonizacije budućnosti) imaju značaj relevantnih vanekonomskih faktora koji utiču ne samo na odluku pojedinca o migraciji (bega) iz takve situacije stalnog egzistencijalističkog straha, već su i u korenu negativnog prirodnog priraštaja koje se beleži u Srbiji i regionu Zapadnog Balkana.

U tom kontekstu, konflikt na severu Kosova bi po Srbiju bio poguban sa stanovišta demografskih trendova, a ostvareni pozitivni rezultati u borbi za slobodu od oskudice u kratkom roku bi bili poništeni. Zaoštravanje retorike prema nužnim, ako ne i željenim partnerima, ne samo što nije moralno, već je i suprotno interesima stanovnika Srbije, tj. nacionalnim interesima.

Tako, nesporni autoriteti iz oblasti međunarodnog prava, intelektualci šerlokovskog izgleda ili političari sa diplomama i državljanstvom stečenim u drugim državama, obuzeti svojim nacionalizmom i dalje uporno i destruktivno obmanjuju srpsku javnost bajkama o „mirnoj“ reintegraciji Kosova u ustavnopravni poredak Srbije i navodnoj pravnoj utemeljenosti zahteva za povratkom srpskih snaga bezbednosti na teritoriju koja je izvan suvereniteta države Srbije.

Nacionalistički narativi kojim premijerka i drugi državni zvaničnici vređaju diplomatske predstavnike najznačajnijih partnera Srbije dodatno podgrejavaju atmosferu straha u srpskom stanovništvu, „pari passu“ sa izveštajima nacionalističkih tabloida o kriminalnim zverstvima sa suđenja u Specijalnom sudu, tj.

Posebnom odeljenju za organizovani kriminal Višeg suda u Beogradu. Krajnji rezultat napora srpskih nacionalista se može predvideti: dodatno ubrzanje depopulacije i skraćenje roka u kom će stanovništvo Srbije jednostavno nestati, makar u ovakvoj demografskoj kompoziciji u kakvom ga danas poznajemo.

Autor je advokat, master prava i doktor političkih nauka

Stavovi autora u rubrici Dijalog ne odražavaju nužno uređivačku politiku Danasa.