Nije dobro Vojvođanima bagrenje lomiti

Iz ove jednostavne činjenice sledi da pre sto jedne godine Vojvodina nije bila deo karte Srbije, već je upotpunjavala kartu jedne sasvim druge države. Ipak, većina građana Srbije „oduvek“ je podrazumevala da je Vojvodina deo Srbije, zanemarujući činjenicu da odvajanje dela teritorije jedne države i priključenje drugoj, nikada u istoriji nije predstavljalo jednostavan čin. Po pravilu, takva prekrajanja granica se dešavaju nakon ratova, kada pobednici uzimaju i deo teritorije poraženih, ili na osnovu „prava na samoopredeljenje naroda“. U slučaju Vojvodine to se desilo nakon „velikog rata“, koji je Austrougarska izgubila, a Srbija dobila. Danas, kada obeležavamo stotu godinu od „priključenja“ Vojvodine Srbiji imamo obavezu da postavimo pitanje: da li je Vojvodina ratom osvojena, ili je priključena Srbiji na osnovu prava naroda na samoopredeljenje? Podrazumeva se da je u oba slučaja to priključenje imalo podršku velikih sila, kao što ga je imalo i ukupno rastakanje Austrougarske kao poražene carevine.

Ako je Vojvodina ratom osvojena, onda je odnos Srbije prema Vojvodini kao prema okupiranoj teritoriji donekle razumljiv. Većina osvajača se ne trudi da razvije osvojene teritorije, već nastoji da iz njih izvuče maksimum kroz nekontrolisanu eksploataciju resursa, surovu poresku politiku i slično, pretežno uz pomoć svojih kadrova, jer se u kadrove sa osvojene teritorije nema poverenja. Da bi se učvrstila vlast, osvajači najčešće planski naseljavaju „svoje“ stanovništvo na osvojenu teritoriju i omogućavaju mu dominaciju nad „domorocima“. Između dva rata, Vojvodina je prolazila kroz takav proces. Samo godinu dana nakon „prisajedinjenja“ u „Zastavi“, listu novosadskih radikala, osvanuo je članak pod nazivom „Plači, Vojvodino!“, u kome, između ostalog stoji: „U naše pitome krajeve slegoše se čete pljačkaša… te nemilice počeše isisavati srž i sokove zaprepašćene… Vojvodine…“. Vojvođanski Srbi veoma brzo su shvatili da nemaju ista prava, niti iste mogućnosti kao Srbi iz „stare Srbije“. Ni u pogledu zapošljavanja u državnoj službi, niti u tretmanu poljoprivrede, niti po pitanju poreza koji su razrezani Vojvodini. Nekoliko godina nakon teksta u „Zastavi“, revolt Vojvođana je toliko narastao da je, u organizaciji poznatog somborskog radikala Jovana Joce Laloševića doneta Somborska rezolucija, u julu 1932. godine, u kojoj se definiše stav „Vojvodina Vojvođanima“. Samo pet meseci kasnije, decembra 1932. godine, udružena vojvođanska opozicija donosi Novosadsku rezoluciju. Ta rezolucija poslužila je kao platforma da se sredinom 1935. godine formira Vojvođanski front, u čijem programu je iznet zahtev da se država uredi na federativnoj osnovi i da jedna od federalnih jedinica bude Vojvodina (Banat, Bačka i Baranja sa Sremom). Žarko Jakšić, jedan od lidera samostalnih demokrata, tada je govorio: „Država će nam biti mirna i za razvoj sposobna samo u slučaju ako svaka pokrajina u okviru iste i jednake samouprave bude na korist zajedničke domovine sama određivala svoju sudbu i stajala pod upravom svojih sinova… Za Vojvodinu odlučno tražimo apsolutno isti položaj koji Hrvatska traži za sebe… Vojvodina se ne da gaziti ni dalje eksploatisati“.

Iako se Srbija prema Vojvodini ponašala kao prema okupiranoj/osvojenoj teritoriji, Vojvođanski Srbi su bili direktni istorijski svedoci i učesnici događaja koji najdirektnije svedoči o tome da Srbija nije osvojila Vojvodinu ratom! Ti ljudi su bili učesnici Velike narodne skupštine Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji koja je donela istorijsku odluku o „otcepljenju od Ugarske“ i priključenju Kraljevini Srbiji! Primera radi, upravo je Jovan Lalošević, prvi poznatiji vojvođanski „autonomaš“ bio i prvi predsednik „Narodne uprave“ (vlade), izabran na istoj toj Skupštini.

Odluka o priključenju današnje Vojvodine, kao zasebne istorijske celine – Kraljevini Srbiji, doneta je novembra 1918. godine, odlukama Velike narodne Skupštine Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Bačkoj, Banatu i Baranji (25.11.1918.) i Velikog narodnog zbora u Rumi (24.11.1918.).

Odlukama te dve skupštine Vojvodina se ocepila od „Ugarske“ i priključenjem unela u Srbiju svoju teritoriju (Banat, Bačku, Baranju i Srem). Delovi te odluke glase: „… proglašuje se danas 12. (25) novembra 1918. na Velikoj narodnoj skupštini, na osnovu uzvišenog načela narodnog samoodređivanja otcepljenim, kako u državno-pravnom, tako i u političkom i privrednom pogledu od Ugarske… Priključujemo se Kraljevini Srbiji, koja svojim radom i razvitkom ujamčava slobodu, ravnopravnost i napredak u svakom pravcu, ne samo nama, nego i svima slovenskim pa i neslovenskim narodima, koji sa nama zajedno žive… “ Odluka je, znači, doneta kao manifestacija „uzvišenog načela narodnog samoodređivanja“.

Zašto se, onda, Srbija prema Vojvodini ponašala kao prema osvojenoj teritoriji?

Zašto se i danas, nakon sto godina, vlast Republike Srbije i dalje ponaša prema Vojvodini kao prema ratom osvojenoj teritoriji?

I, najvažnije: imaju li današnji Vojvođani pravo da državi Srbiji, u okviru koje danas postoji Vojvodina, postave to pitanje, a da ne budu proglašeni za separatiste?

U tom jednostavnom pitanju sadržana su mnoga: zašto je nakon 1988. godine prekinut privredni rast Vojvodine, zašto je privreda Vojvodine od jednake sa Slovenijom dovedena do ispod srbijanskog proseka, ko je odgovoran za rasprodaju vojvođanske zemlje stranim i domaćim tajkunima, zašto se sistematski otuđuju i surovo eksploatišu vojvođanski resursi, zašto ni posle 12 godina od Ustava nije donet zakon o finansiranju Vojvodine, zašto se ni jadnih 7%, zagarantovanih Ustavom Vojvodini ne isplaćuje, dokle će poljoprivreda Vojvodine trpeti zbog toga što je agrarna politika Srbije skrojena po meri stočarske i brdovite, a ne po meri ratarske i ravničarske; zašto je vlasti stalo do toga da grad Zrenjanin, umesto imena vojvođanskog antifašiste, partizana i borca za prava Vojvodine u budućoj Jugoslaviji, zameni imenom kralja Petra I, priznatog i poznatog srpskog junaka i oslobodioca iz vremena kada je Srbija bila država u kojoj nije bilo Vojvodine (Vojvodina je samo 5 dana bila u sastavu Kraljevine Srbije, od 25. novembra do 1. decembra 1918.); zašto se traži da novi most u Novom Sadu ponese ime kralja Aleksandra, kada je u pitanju vladar koji je uveo Šestojanuarsku diktaturu, zabranio rad stranaka i parlamenta, doneo zloglasni Oktroisani ustav, uveo dvostruko oporezivanje u Vojvodinu i izazvao revolt koji je i vojvođanske Srbe najodanije ideji „prisajedinjenja“ naterao da kažu „Vojvodina Vojvođanima“; zašto vlast u Srbiji govori o „srpskoj Vojvodini“ i „severnoj srpskoj pokrajini“, kada se zna da je Vojvodina i u momentu priključenja i danas (uprkos sistematskoj i planskoj izmeni etničke strukture Vojvodine), bila i biće multinacionalna, multireligijska i multikulturna…?

Uz sva ova pitanja, čini se da vlastima u Srbiji treba uputiti i poruku: bagrem se u Vojvodini na raznim jezicima vojvođanskih naroda različito zove, ali se istom ljubavlju na svim jezicima štiti. Zato nije dobro Vojvođanima bagrenje lomiti. Ni pre sto godina, ni danas.

Autorka je predsednica Odbora „Vojvođanskog kluba“ za obeležavanje stogodišnjice priključenja Vojvodine Srbiji