O izgubljenom klasnom identitetu

U takva pitanja spada i pitanje identiteta ljudske ličnosti, što je istovremeno i društveno pitanje, jer nije moguće izgraditi identitet društvene zajednice, u kojoj nije izgrađen identitet pojedinca. To je utoliko složenije, zahtevnije i protivurečnije kada se ima u vidu da je pitanje identiteta ličnosti pitanje staro koliko i ljudski rod. Istorija nam daje za pravo da konstatujemo da nastanak čoveka kao svesnog, društvenog i moralnog bića nastaje onog momenta kada je čovek sebi postavio pitanje – „Ko sam ja?“ – i počeo da traga za odgovorima. To traganje traje i danas i ono se paralelno odvija na individualnom i društvenom planu.

eđu brojnim odrednicama identiteta ličnosti kroz istoriju jedna od ključnih je klasna pripadnost, odnosno klasne podele i sukobi. Savremeno kapitalističko, građansko društvo je na specifičan način otvorilo „klasno pitanje“, odnosno pitanja klasne podele i klasnih sukoba. Savremeni kapitalizam je do kraja dovršio klasnu podelu i učinio je prepoznatljivom na pojavnoj ravni. Isto tako, klasna podela i sukobi su u savremenom kapitalizmu došli do svog vrhunca. Taj intenzitet sukoba svakako je bio jedan od pokretača promena u savremenom kapitalizmu. Zahvaljujući razvoju novih tehnologija, promenama u strukturi radničke klase, sindikalnom organizovanju radnika, uspostavljanju i razvoju političke parlamentarne demokratije, i u tom kontekstu nastanka političkih partija radničke i socijaldemokratske orijentacije, postepeno je uspostavljana relativna ravnoteža snaga sveta rada i sveta kapitala. Kapitalistička klasa i država bili su prinuđene na određene ustupke, što se manifestovalo kroz uspostavljanje pravnog poretka i prakse radnih, ekonomskih, socijalnih i sindikalnih prava, uspostavljanje mehanizama socijalne demokratije, i u celini unapređivanje položaja radničke klase.

 S druge strane, dinamični razvoj savremenih građanskih društava, uspostavljanje čitavog niza novih aktivnosti i institucija, uslovio je da identitet ljudske ličnosti postaje sve složeniji, da stalno dobija nove komponente. Čovek istovremeno obavlja sve veći broj društvenih uloga i funkcija – on je roditelj, građanin, sa korpusom osnovnih ljudskih i političkih prava, učesnik političkog života, radnik koji svojim radom izdržava sebe i porodicu, aktivista neke društvene organizacije, stanovnik određenog naselja, u kome takođe ima određene obaveze i funkcije i tsl.

Sve navedeno bilo je sastavni deo nastojanja vladajuće kapitalističke klase da političkim, pravnim, ekonomskim i ideološkim sredstvima održi vladajući kapitalistički sistem i svoju dominantnu, povlašćenu poziciju, što su radile sve vladajuće klase kroz istoriju. Istovremeno, u tim procesima postepeno se gubio klasni identitet. U društvenoj teoriji, sve su manje korišćeni pojmovi radnička, kapitalistička klasa, klasne podele. Umesto toga u upotrebu su ulazili pojmovi – društveni slojevi, srednja klasa, svet rada, svet kapitala… Međutim, ono što je imalo mnogo teže i dugotrajnije posledice jeste činjenica da su pojmovi klasa i klasne borbe, klasna pripadnost, kao ključna odrednica identiteta ličnosti nestajali iz svesti ljudi, kao i iz programa političkih stranaka i sindikata. To je imalo više negativnih posledica, od kojih treba izdvojiti sledeće.

 Prva se odnosi na gubljenje radničko klasnog identiteta, koje najteže i najdugoročnije posledice ima na ključnom filozofskom i etičkom planu. Naime, gubljenje, ili odustajanje od radničko klasnog identiteta, direktno pogađa ljudsku i moralnu suštinu čoveka, a to je stvaralačka moć ljudskog uma i ruku da stvara materijalna i duhovna dobra, što je pokretačka snaga čovečanstva i nezamenljivi izvor energije za pripadnike radnićke klase u borbi za slobodu i dostojanstvo sopstvenog rada i života.

 Druga posledica jeste slabljenje društvene moći sindikata i političkih stranaka leve, radničke ili socijaldemokratske orijentacije, nastojanja da se izbrišu, odnosno prikriju ideološke razlike između levice i desnice, što je pokušano kroz tzv. „velike koalicije“ u pojedinim zemljama. Politička istorija savremenih građanskih društava potvrđuje da je jedan od ključnih izvora društvene moći političkih stranaka radničke orijentacije i sindikata ideologija i program u kojima je jasno prepoznatljiv radničko klasni identitet, odnosno jasna prepoznatljiva linija razdelnica u odnosu na program, ideologiju, ciljeve i interese klase vlasnika kapitala. Globalna kriza koja traje već sedam godina, sa neizvesnim budućim tokom, u velikoj meri je posledica gubljenja društvene moći političkih stranaka leve orijentacije i sindikata, uslovljenog gubljenjem ili odricanjem od radničko klasnog identiteta.

Drugim rečima, sa pitanjem klasnog identiteta suočavaju se svi akteri društvenog i političkog života, kao i svaka ličnost pojedinačno, ali su ta dva aspekta funkcionalno povezana i međuzavisna. Ipak, pokretačku snagu tog procesa čini prepoznavanje klasne komponente identiteta svake ličnosti. A to je, pre svega, pitanje lične hrabrosti i dostojanstva i spremnosti da se to dostojanstvo ličnosti i rada brani. U tom smislu, svaki pojedinac treba pred sebe da postavi pitanje svog klasnog identiteta. Ja sam pripadnik radničke klase. A vi ?

Autor je profesor na Univerzitetu John Naisbitt, Beograd