O porodici Ribar i Slobodi

Iz ovog razloga, odlučili smo da premijera predstave „Smrt fašizmu! O porodici Ribar i Slobodi“ bude na dan 9. maja 2018. godine, 76 godina od smrti Slobode. Igrom slučaja to je i Dan pobede nad fašizmom i Dan Evrope.

Ima puno simbolike u ovom datumu, ali isto tako je ima u povesti porodica Ribar i Trajković. Jedna hrvatska, a druga srpska, obe građanske, njihovi članovi dali su živote za bolji život drugih. Drugi svetski rat preživeli su najstarija sestra Trajković, Milica i Ivan Ribar, najpoznatiji od njih sve do početka II svetskog rata. Advokat, predratni član Demokratske stranke i Demokratske ljevice, narodni poslanik, predsednik Ustavotvorne skupštine Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i Predsednik AVNOJ-a. Otac dva sina, Ive i Jurice, pripadnika NOP-a, obojicu je izgubio 1943. godine u razmaku od mesec dana. Pre I svetskog rata bio je jedan od poslanika Hrvatsko-srpske koalicije koja je udarila temelj zajedničkom političkom delovanju Srba i Hrvata na prostoru Austrougarske, na osnovama parole, kako je tada formulisano, jednog naroda sa dva imena. Inspirisani političkim idejama koje su vodile Hrvatsko-srpsku koaliciju, pripadnici Mlade Bosne, poput Vase Čubrilovića, izjašnjavali su se po nacionalnosti kao Srbo-Hrvati. Uz glavne protagoniste ove ideje, Svetozara Pribićevića i Stjepana Radića, dr Ribar je nepokolebljivo dao svoj doprinos zajedničkom životu između Srba i Hrvata, čak i onda kada je to delovalo nemoguće, kao što je to bilo u jesen 1942. godine na Prvom zasedanju AVNOJ-a, tom „najvišem općem međustranačkom tijelu“ kako ga definiše Ribar. U tom smislu, ne iznenađuje da svi relevantni dokumenti AVNOJ-a nose Ribarev rukopis: „Osnovni zadatak Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije biće dalje razvijanje jedinstvenosti napora svih naroda Jugoslavije za izvojevanje konačnog oslobođenja za sve njih i za stvaranje uslova za punu njihovu slobodu i ravnopravnost u oslobođenoj bratskoj zajednici…“. Zanimljivo je, sa ove vremenske distance, primetiti da se u dokumentima AVNOJ-a ne poziva na sprovođenje revolucije, te da se odaju priznanja KPJ, Sovjetskom Savezu, ali i Velikoj Britaniji i SAD. Dakle, glavna motivaciona snaga Narodnooslobodilačkog pokreta je bila borba protiv okupatora i njegovih saradnika na vojnom, a na idejnom planu protiv ideologija zasnovanih na osećanju etničke superiornosti, suprotstavljajući im ideju jednakosti između ljudi bez obzira kojoj veri ili naciji pripadaju, kroz parolu o bratstvu i jedinstvu. Ciljevi Narodnooslobodilačkog pokreta, koji je u poslednjih godinu dana borbe okupio ne samo partizane već i deo pripadnika jedinica Jugoslovenske vojske u otadžbini i domobrana, a na osnovu naredbe i poziva kralja Petra II, bili su zasnovani na surovoj realnosti i pretnji po opstanak ljudi po osnovu nacionalne ili verske pripadnosti. Bilo kakva drugačija politika, u situaciji kada hiljade ljudi biva ubijeno samo zbog toga što su Srbi, Hrvati ili Muslimani, kada su počinjeni najteži zločini protiv antifašista iz svih naroda na prostoru Jugoslavije, bila bi neodgovorna i bezosećajna. Revolucija radničke klase u uslovima okupacije i bratoubilačkog rata je bila sekundarna čak i za komuniste. To je najbolje razumeo stari Ribar i nije bio usamljeni pripadnik predratne građanske političke opcije koji je podržao partizanski pokret. Među brojnim imenima, kao ilustraciju, dovoljno je navesti Savu Kosanovića, ministra u vladi Šubašića, ili Dragoljuba Jovanovića, vođu Narodne seljačke stranke, koji su svojim ličnim primerom dokazali svoju privrženost antifašizmu i borbi protiv okupatora, Mihailovića i Nedića. Nesporno je da je Komunistička partija, iskaljena u skoro dvadeset godina ilegalnog rada, iskustveno bila najbolje pripremljena za organizaciju otpora, ali je delovala na višestranačkoj platformi kako je to formulisano u Rezoluciji I zasedanja AVNOJ-a 1942. godine: „U antifašističkom veću narodnog oslobođenja okupljeni su predstavnici svih narodnosti, veća i antifašističkih političkih partija i grupa, koji su se na delu pokazali verni i odani narodu, koji su izdržali sva iskušenja teške borbe za narodno oslobođenje.“ Ako je postojala mudrost u rukovodstvu Narodnooslobodilačkog pokreta, onda je to bila svest o potrebi mobilizacije najširih slojeva stanovništva u borbi protiv ideologija smrti, poput nacionalsocijalizma, fašizma i nacionalizma, a ne za sprovođenje socijalističke revolucije.

Pritom ne treba zaboraviti da je uzlet ideologija etničke (rasne) superiornosti bio moguć, ne samo zbog njihove strašne privlačne moći, kako je napisao Radomir Konstantinović, već i zbog predratnih sukoba između demohrišćana, socijaldemokrata i komunista, kalkulacija liberalnih demokratija i Sovjetskog Saveza, da mogu nekako iskoristiti nacionalsocijalizam protiv svog istorijskog neprijatelja, kapitalizma odnosno komunizma. Ova lekcija iz prošlosti, odnosno da je potrebno okupljanje svih antifašista bez obzira da li su građanske ili radničke, liberalne ili levičarske provenijencije, kako bi se porazio nacionalizam i druge ideologije rata i sukoba, izdržala je proveru vremena i dokazala svoju univerzalnost. Ova poruka je više nego aktuelna jer nacionalizam i danas predstavlja glavnu opasnost za mir ne samo na Balkanu već u čitavoj Evropi. O toj potrebi okupljanja, solidarnosti i odgovornosti, Ivo Lola Ribar, narodni heroj, pisao je još 1936. godine: „Ne ujedinimo li se mi danas u našoj zajedničkoj borbi protiv rata, a za bolju budućnost u miru, ne ujedinimo li se svi, nego i dalje budemo gledali na naše međusobne razlike, oni koji će nas sutra zvati u rovove, gdje ćemo ginuti, neće gledati na te naše razlike, i bit ćemo im podjednako dobri, bili mi desničari ili ljevičari, katolici ili protestanti, demokrati ili marksisti.“

Autor je advokat i producent predstave „Smrt fašizmu! O porodici Ribar i Slobodi“