Odnosi koji zaslužuju bolju budućnost

Po svemu sudeći, ovaj politički događaj doveo do toga da su diplomatski odnosi uspostavljeni tek 1882. godine posle potpisivanja trgovinske i konzularne dekleracije. U ovom periodu odnosi su bili veoma skromni, imajući u vidu da jedini značajni proizvod koji je Srbija izvozila su bile šljive, pa je između ostalog to bio i razlog da je knez Milan uspostavio počasni konzulat u Njujorku. Skromnost u odnosima zadržala se sve do početka Prvog svetskog rata.

Na samom početku Prvog svetskog rata, u Srbiju dolaze tri hirurga iz SAD, a nakon povlačenja srpske vojske iz Srbije i prelaska preko Albanije, američki crveni krst je imao značajnu ulogu u pomoći stanovništvu u okupiranoj Srbiji. Humanitarna pomoć iz Sjedinjenih Američkih Država obuhvatala je dva pravca, prvi pravac se sastajao od humanitarne pomoći u lekovima i medicinskom osoblju, dok je drugi pravac  pomoći obuhvatao zvanične kredite u iznosu od milijardu današnjih američkih dolara. Inače, otplata ovih kredita trajala sve do 1987. godine. Da je Srbija imala sve snažniju podršku Amerike potvrđuje i tačka 11 gde predsednik Vilson direktno pominje Srbiju tražeći da okupator napusti njene teritorije i da joj omogući izlaz na more. Za vreme mandata predsednika Vilsona prvi put, i jedini, iznad Bele kuće se zavijorila srpska zastava. Po završetku Drugog svetskog rata, Amerika nije bila zainteresovana za Evropu pa se sam intezitet odnosa izmedju Srbije i SAD znatno smanjio.

Otpočinjanjem Drugog svetskog rata, Sjedinjene države su u početku davale snažnu podršku Jugoslovenskoj vojsci u otadžbini. Takva saradnja dostigla je najveći stepen tokom operacije ,,Vazdušni most” poznatija kao operacija ,,Halijard” u kojoj su četnici spasili oko 500 američkih pilota. Po završetku Drugog svetskog rata dolazi do formiranja Federativne Narodne Republike Jugoslavije. Nakon presude koja je usledila 1946. godine Dragoljubu Draži Mihajloviću odnosi između dve zemlje se zatežu. Međutim, vrlo brzo stupa čuvena Trumanova doktrina koja je bila u suprotnosti sa Monrovom, imajući u vidu da je osnovni cilj bio da se Amerika politički i ekonosmski angažuje u Evropi. Pozadina svega toga bio je građanski rat u Grčkoj ( 1947-1949 ) koji se vodio između komunista i nacionalista. Ubrzo potom dolazi do sukoba sa Informbirom između Tita i Staljina, gde je Tito zbog sve složenije političke situacije primoran da traži pomoć od Amerike. SAD su počele da šalju novac u manjim razmerama 1949. godine, a u mnogo većim  u periodu od 1950. do 1953. godine, taj deo pomoći nije bio u sklopu Maršalovog plana. Sve do 1972. godine odnosi su išli uzlaznom putanjom. Do pogoršavanja odnosa dolazi 30. juna 1972. godine, kada je jugoslovenski predsednik Josip Broz Tito izrazio svoju zabrinutost zbog situacije u Vijetnamu i američkog bombardovanja. On je naglasio da se međunarodni sporovi ne mogu se rešavati upotrebom sile. U senci zbivanje događaja u Vijetnamu protekla je i poseta američkog državnog sekretara Vilijama Rodžersa. Međutim njihov sastanak je protekao uglavnom o stavovima koji su već bili poznati i nisu puno prostora ostavili razmatranju dveju glavnih žarišta svetske krize: Vijetnam i Bliski istok.

Usledile su kulminacije javnih protesta širom Jugoslavije povodom američkog bombardovanja Vijetnama. Američka strana je to ocenila kao kampanju koju sprovodi Tito. Usledili su sporovi oko Paname, Čilea i Arapsko-Izraelskog rata. Do poboljšavanja odnosa došlo je 1974. godine. Tito i njegovi saradnici bilu su svesni da bez poboljšanja odnosa sa SAD nije moguće voditi izbalansiranu i uravnoteženu politiku, niti realizovati aktuelne ekonomske prioritete na unutrašnjem planu. Robna razmena tokom 1975. godine iznosila je negde blizu 700 miliona dolara. Sjedinjene Američke Države su po visini uloženog kapitala u SFRJ bile na prvom mestu. Normalizacija odnosa sa SAD omogućila je podršku u svetskim finansijskim institucijama i realizovanje brojnih ambicijoznih projekata.

Sa dolaskom Regana na vlast otpočinje ofanziva razbijanja socijalizma. A zatim je usledio mračan period u odnosima dve države, SAD su žrtvovale svog najlojalnijeg saveznika kroz istoriju.

Privredna saradnja Srbije i Sjedinjenih Američkih Država je ključni politički i ekonomski kamen temeljac za ceo region. Srbija je zanimljivo odredište za američke investicije, posebno iz oblasti informacionih tehnologija i visokih tehnologija. Veliki značaj imaju Microsoft i NCR-a za ekonomski i tehnološki razvoj. Američke firme zapošljavaju više od 20.000 građana Srbije i uložile više od 4 milijardi evra u srpsku privredu čime  daju veliki doprinos srpskoj ekonomiji. Amričke kompanije sve više investiraju u Srbiju jer je naša zemlja postala stabilna i poželjna ekonomska odrednica. Kada je reč o pomoći SAD-a Srbiji, od 2001. do 2015. ukupna pomoć američke vlade Srbiji iznosila je 880 miliona dolara, od čega je većina upućena preko Američke agencije za međunarodni razvoj (USAID). U periodu od 2001. do 2008. godine u tehničku pomoć i nepovratna sredstva USAID je uložio 747 miliona dolara. Kada je reč o trgovinskim odnosima srpski izvoz ka Americi se pretežno sastoji od automobila, motora i delova motora. Sa druge strane, uvoz iz Amerike u Srbiju je mnogo raznolikiji, a medicinska oprema čini najveću kategoriju američkog izvoza.

Da ima prostora za razvoj trgovinskih odnosa pokazuje i činjenica da od 2017. i 2018. godine došlo do značajnog povećanja u oblasti trgovinske razmene sa SAD i da se mogućnosti tek otvaraju. Ono što je značajno jeste činjenica da će srpski privrdnici do 2020. godine moći ponovo da izvoze u SAD bez carina.

Sjedinjene Države su pružile ekonomsku podršku od 22,9 miliona dolara pomoći Srbiji u 2014. zatim 14,2 miliona u 2015. godini i 16,8 miliona dolara u 2016.godini. Američke kompanije, Coca-Cola, Ball Packaging, PepsiCo, KKR, Cooper Tire i Van Drunen Farmshave, investrirale su takođe u Srbiju. Microsoft je 2013. godine potpisao ugovor sa srpskom vladom o softveru u vrednosti od 34 miliona dolara. Fiat je 2013. godine počeo da isporučuje automobile u SAD proizvedene u svom pogonu u Srbiji. Američka privredna komora u Srbiji (AmCham) uvodi brojne inicjative i reforme i značajno doprinosi srpskoj privredi, posebno u oblasti domaćeg poslovanja, pogodnog za direktne investicije. Međutim treba napomenuti da i dalje ima puno prostora za razvoj malih i srednjih preduzeća. Sve bolja ekonomska saradnja između Srbije i Sjedinjenih Američkih Država doprinosi jačanju političkih odnosa.

Danas, posle perioda velikih turbulencija, ponovo se otvorio prostor za poboljšanje odnosa između Srbije i SAD. Postoji dosta mogućnosti  za poboljšavanje biletaralnih odnosa i ostvarivanje brojnih ekonomsko-strateških planova u oblasti telekomunikacija, poljoprivrede i informacionih tehnologija. Greške su postojale i na jednoj i na drugoj strani, i stavovi nam se često nisu podudarali, ali to nije razlog da ne jačamo naše političke i ekonomske odnose u budućnost.

Autor je potpredsednik Srpske Lige