Olako se izriču „podaci“ o velikoj religioznosti građana Srbije i visokom stepenu poverenja u crkvu, bez pokušaja da se proveri i objasni o kakvoj se religioznosti radi (kada se građani identifikuju kao vernici) i da li je i u 2009. godini crkva kao institucija zadržala ranije iskazano poverenje. Crkva veoma dobro manipuliše ovakvim kvazipodacima, ali to bez provere prihvataju i državni organi i stanovništvo u Srbiji, iako su stručnjaci za sociološka istraživanja religije više puta skretali pažnju da se takve interpretacije moraju uzimati sa većom opreznošću.
Smatram da je potrebno, ipak, još jednom ukazati, na osnovu stvarnih i najskorijih podataka iz istraživanja, o čemu se radi kada se spekuliše o pojačanom verskom opredeljenju građana u Srbiji i da li se opredeljenje za verovanje može poistovetiti sa poverenjem u crkvu kao instituciju. Pošto se pomenuti stereotip i dalje ponavlja (u Mostu Radija Slobodna Evropa, objavljenom u Danasu od 5-6. 12. o.g.) koji su prihvatili čak i poznati profesori, ne udubljujući se u nalaze javnog mnjenja, kojima se ne može utvrditi šta znači identifikovanje građana kao vernika, izneću rezultate dobijene putem kvalitativne analize u deset gradova u Srbiji (putem intervjua), koji pružaju potrebna obaveštenja. Dakle, prema najnovijem „dubinskom istraživanju“ (izvršeno na terenu u maju o.g.) tima sociologa i antropologa, došli smo do rezultata, na osnovu kojih se može izvoditi relevantnije zaključivanje o ovoj temi.
Budući da se u ovakvoj vrsti istraživanja ne zadovoljava samo izjašnjavanjem ispitanika o vlastitoj religioznosti nego se istražuje i motivacija građana koji su se izjasnili kao „vernici“, kao i stepen poznavanja teološke doktrine (pravoslavlja), saznali smo: da su se skoro svi ispitanici izjasnili kao religiozni, ali je samo nekoliko njih nešto znalo o religiji koju su prihvatili, dok su drugi objašnjavali da su to nasledili u porodici, da poštuju verske praznike i obrede, da čak ne idu svi redovno u crkvu (što je jedan od važnih uslova verskog opredeljenja), već povremeno, i da imaju samo uopšteno verovanje u boga – a neki su skloni i da ga zamene terminom „viša sila“.
Rezultati koje smo dobili potvrđuju zaključak Mirka Blagojevića, ozbiljnog istraživača religioznosti na tlu Srbije, da se, u stvari, radi o „tradicionalnoj religioznosti“, koja se prenosi porodičnim nasleđem, ali sa slabim (ili nikakvim) verskim znanjem (videti: Mirko Blagojević, „Revitalizacija religije i religioznosti u Srbiji: Stvarnost ili mit?“, Filozofija i društvo, br. 2. 2009. str. 102-103).
Ali rezultat koji je i mene iznenadio pokazao je da su građani koji su se izjasnili kao vernici napravili jasnu razliku između vere i crkve kao institucije. Iako prihvataju veru, oni su naglasili da to ne znači i da imaju poverenje u crkvu i izneli su dosta oštre i opravdane kritike na račun pravoslavne crkve: zato što „meša veru i novac“, ili zato „što se meša u poslove koji nisu njena briga“ (neki su i eksplicitno rekli da misle na politiku i državne poslove), a „ne brine o onome što je stvarni posao crkve – da podstiče versko znanje i duhovno podiže vernike“; napominjući da su crkveni velikodostojnici i sveštenici degradirali ugled crkve (koji je do pre par godina bio dosta visok na osnovu i naših ranijih istraživanja u okviru projekta „Politika i svakodnevni život“, koji se sprovodi od 2001. godine).
Da površna empirijska istraživanja – u kojima se ne traže niti dobijaju obrazloženja za date odgovore – mogu da budu izvori stereotipa, koji se zatim samo ponavljaju, bez stvarnog znanja o problemu koji se ispituje, ali i da posluže kao alibi, kada ih crkva uzima kao „golu istinu“, za manipulaciju kojom se opravdava nametanje klerikalizacije srbijanskom društvu, potvrđuje ono što se sve upornije događa u Srbiji, a to je obezvređivanje sekularne države, kojem doprinose i odgovorni državnici.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
