Propadanje bisera srpske arhitekture

Njihovo remek delo je naselje Cerak vinogradi (Cerak 1 i Cerak 2), stambeni kompleks koji zauzima površinu od 92 ha, opremljen sa 3.650 stanova za 15.000 stanovnika.

Stambeni kompleks je izgrađen pre četiri decenije na Čukarici, kao prostorna ambijentalna celina u duhu humanih vrednosti, pod uticajem ideja pokreta Moderne i Postmoderne.

Krajem sedamdesetih godina prošlog veka, naselje Cerak vinogradi predstavljalo je novinu u graditeljskoj praksi, a i danas se ne može naći primer naselja koje se na sličan način odnosi prema korišćenju zajedničkih prostora.

U to vreme, struka je bila poštovana, nije postojao tzv. investitorski urbanizam koji danas vlada i stvara urbanistički haos, niti su urbanistički zavodi bili servis vlasti, već poštovane institucije od moralnog integriteta. Uvažavala su se mišljenja i primedbe građana o uređenju njihovog životnog prostora.

Sa današnjeg stanovišta, primer izgradnje naselja Cerak vinogradi i uvažavanja njegovih stanovnika je skoro neponovljiv. Najveća vrednost tog projekta je izgradnja humanog naselja po meri čoveka, kao vrhunac arhitekture stanovanja.

Autori projekta sa pedeset inženjera i brojnim građevincima, preselili su se 1979. godine na teren udaljen na 10 km od prestonog grada, na mesto davno isečene cerove šume i uskog pojasa vinograda.

Tu, na licu mesta, autori su razvijali svoju misao skoro deset godina, opsednuti idejom udobnog stanovanja i gradnje povezane sa prirodnim okruženjem.

Deo zajednice na terenu činili su i budući stanovnici naselja koji su svakodnevno obilazili gradilište. Ti budući žitelji su direktno uticali na sam izgled naselja, kao i na ponudu raznih aktivnosti i vodili živu raspravu sa autorima projekta o vrsti sadnica, odnoseći se prema čitavom prostoru kao celini.

Danas se u okviru naselja nalazi 40 vrsta drveća , bezbroj žardinjera i drugih sadnica, starih petnaest godina. Ulice naselja dobile su nazive Jasenova, Lipa, Crvenih hrastova, Platana, Borova i pored pritiska na autore i žitelje da ulice dobiju imena narodnih heroja.

Afirmacija stambenog kompleksa, čije zgrade nisu ugrozile prirodu, doprinela je da naselje Cerak vinogradi postane deo stalne postavke Muzeja moderne umetnosti MoMA u Njujorku, čime je potvrđena vrednost srpske arhitekture, postavljajući je na mesto istorije arhitekture celoga sveta.

To priznanje se dogodilo u toku izložbe u muzeju MoMA, pod nazivom „Betonska utopija-arhitektura Jugoslavije 1948-1980.“, čije svečano otvaranje je bilo 10.07.2018.

Pored projekta Cerak vinogradi, na izložbi su prikazani i projekti bloka 22 i bloka 23, autora Aleksandra Stjepanovića i njegovog tima. Izloženi radovi su pokazali da je jugoslovenska arhitektura 80-ih godina prošlog veka, bila u svetskom vrhu.

Pesnikinja, romanopisac i svetski putnik Maja Herman Sekulić je tom prilikom napisala o jugoslovenskoj arhitekturi: „Ova izložba arhitekture izaziva sa pravom divljenje sveta, oduševljenje blaziranog Njujorka, interes mladih studenata arhitekture i umetnosti, koji sada hrle u muzej MoMA da je otkriju“

Kao prostorno istorijska celina, naselje Cerak vinogradi je prvo stambeno naselje moderne arhitekture sa prostora bivše Jugoslavije, koje se upisalo u registar kulturnih dobara Republike Srbije i predstavlja jedno od tri evropska nasleđa savremene arhitekture.

Taj čin obavezuje: da se moraju sačuvati sve prirodne vrednosti prostora, poput zelenih površina, parkova, drvoreda, kao i očuvanje urbane matrice, igrališta , terena, saobraćajnica. Naselje mora da ostane stambeno, uz zabranu dogradnje i nadgradnje zgrada, čime bi se narušila autentičnost celog ambijenta.

Kao državno kulturno dobro , kompleks Cerak vinogradi je i prvo ekološko naselje u prestonici. Na jednom od krovova zgrada ugrađeni su kolektori za zagrevanje vode, kao eksperiment solarne energije, prvi put primenjen.

Autorka kompleksa Cerak vinogradi sa stanovnicima naselja, sa kojima je inače četrdeset godina u kontaktu, u julu 2019. godine sačinila je dokument pod nazivom „Razvojna strategija rekonstrukcije i revitalizacije i modela upravljanja u naselju Cerak vinogradi“.

U dokumentu se nalaze svi detalji postupanja sa ovom ambijentalnom celinom. Dokument je prosleđen nadležnim službama u opštini, gradu i republici. Do sada, nije bilo odgovora.

Autorka naselja Milenija Marušić je apelovala na nadležne organe da se popravi sve što je na kulturnom dobru naselja Cerak vinogradi urušeno, nadograđeno, napadnuto divljom gradnjom.

Oluci na zgradama propadaju, krovovi prokišnjavaju, fasade se krune, ostaju raskopane ulice nakon izvođenja radova gradskih preduzeća. Devedeset dva hektara zaštićene površine kulturnog dobra su prepuštena isključivo brizi stanara.

Danas je gradska vlast obuzeta umnožavanjem memorijalnih spomenika srednjovekovnih vladara, te ostaje nema na apele struke za revitalizaciju, održavanje i očuvanje vrednog kulturnog nasleđa i zaštićenih ambijantelnih celina u prestonom gradu.

Autorka je članica Saveta Nove stranke