Ruski rulet i crkva

Na njega su smeli sesti u poseti jedino vizantijski carevi.

Posle njih niko.

Da kažemo službenim zadatkom i izrazom jezuita u kontrareformaciji: Koje se prestolne „misije“ primio Putin na Istoku?

Šest godina kasnije napao je Ukrajinu uz šizmatičku podršku moskovskog patrijarha Kirila, koji je u crkvi Sv. Spasa pozvao, zajedno sa njim, na uništenje ukrajinskog naroda, države i svih hrišćanskih struja koje nisu pod Moskvom.

Među Srbima je cetinjski mitropolit Joanikije podržao Putina i osudio sestrinsku Rimokatoličku crkvu, sve protestante i ateiste jer su krivi za moskovsku najezdu.

Beogradski patrijarh Porfirije to nije učinio, on nije ni pohvalio niti osudio moskovski imperijalizam.

Ali nije ni u ekumenizmu našao krivca za rusku najezdu, što Joanikije jeste, i poslao je humanitarnu pomoć ruskoj Ukrajinskoj crkvi pod moskovskim patrijarhatom koja je javno osudila Putina.

Neće biti Trećeg Rima. Kijevski mitropolit i moskovski patrijarh su izvukli sablju jedan na drugog, a Rusi su.

Ko je odgovoran za turobnu istoriju ruske crkve i države? Niko. Ovako je bilo:

Carevi – Nisu boljševici u Rusiji prvi napali Crkvu već su nju pre njih surovo napadali ruski vladari počev od Ivana Groznog iz XVI veka, Petra Velikog iz XVII/XVIII veka, Katarine Velike iz XVIII veka i drugi.

Oni su čak ustanovljavali i ona rešenja koje će ponavljati francuski i meksički revolucionari.

Nije li Ivan Grozni 1580. godine oteo preko crkvenog sabora velike delove manastirske zemlje?

Nije li Petar Veliki posle smrti patrijarha Adrijana zabranio 1700. godine dalji izbor za patrijarha i ustanovio 1721. godine zakonom Duhovni reglament kojim je Crkvom upravljao car preko svojih prokuratora (u stvari preteči ministarstva za veru)?

Nije li on sveo biskupski crkveni Sveti sinod na lutku i Crkvu stavio pod državnu upravu, što je trajalo sve do I svetskog rata, sve do obnove patrijarhata 1917/1918. godine?

Nije li Katarina Velika, a ne boljševici, sekularizmom uništila ekonomsku nezavisnost Ruske crkve serijom konfiskacionih dekreta o kojima se pre nje razgovaralo pod caricama Anom i Jelisavetom, kojim je oduzela zemlju i zdanja manastirima i Crkvi i putem februarskog Manifesta iz 1764. godine pretvorila sve sveštenike u zavisne plaćene državne službenike?

Nije li ona po svom nahođenju odabrala samo neke crkvene ustanove koje će održavati iz državnog budžeta a sve ostale prepustila propadanju?

Nije li pravoslavni život u Rusiji toliko atrofirao da je i sam car Aleksandar I u prvoj polovini XIX veka, iako je bio pravoslavni vernik, prikriveno simpatisao necrkvene verske organizacije poput Biblijskog društva, razne mistične kultove, masone, jezuite, menonite, nazarene i razne sekte kojima je Rusija obilovala vekovima, od uškopljenika do seksualnih orgijastičara?

Nije li carski dvor podmuklo podelio teritorije eparhija da budu toliko velike da vladike nisu mogle njima delotvorno upravljati i pri tome ih je još velikom brzinom namerno selio iz jedne u drugu da budu gotovo beskorisni?

Ruska crkva je bila malo povezana sa društvenim kretanjem u zemlji.

NJena veza sa naučnom i filozofskom inteligencijom je bila slaba jer su njene vođe uglavnom poticale iz usamljenih monaških središta poput Sarova Sv. Serafina i Optina a ne iz teoloških centara poput snažne prozapadne Kijevske bogoslovske akademije čiji su diplomci mahom odlazili u bolje plaćene državne činovnike a ne u malo plaćene popove i izdržavane kaluđere.

Ti monaški centri su uticali na Gogolja, Dostojevskog i donekle Tolstoja, a ceo njihov slovenofilski pokret je tražio povratak na patricističko hrišćanstvo od pre IX veka.

Od njih se najviše odvojio Vladimir Solovjev, blizak nemačkoj filozofiji, ekskomuniciranom Origeni iz III veka i gnosticima, i povukao za sobom Struvea, Franka, Bulgakova, odličnog Berđajeva (mada je na njega veći uticaj izvršio Joakim Beme) i druge.

Od revolucije do revolucije – Ruska crkva je između revolucije od 1905. godine do revolucije iz 1917. godine bila na putu oporavka tako da je Saborom iz 1917/1918. godine obnovljeno mesto patrijarha i za njega je izabran Tihon, ali je Crkva stradala osudivši Brestlitovski mir i gubitke ruskih teritorija u korist Nemačke a sa boljševicima se otvoreno sukobila oko sekularizma francuskog tipa.

Ali moramo posebno naglasiti da moskovska Crkva nije nikada tražila obnovu starog feudalnog sistema.

Zagovarala je kapitalizam i monarhiju, što ju je oko monarhije sukobilo sa revolucionarnom februarskom vladom republikanca Aleksandra Kerenskog a sa Lenjinom i oko kapitalizma.

Lenjin-Staljin-Hruščov-Gorbačov-Jeljcin – Nije tačno da su ruski komunisti tokom trajanja SSSR-a i naknadno bili neprekidni neprijatelji Crkve.

Između Lenjina i Staljina leži razlika. Lenjin je pravi boljševik i istrebitelj Crkve, ali Staljin u tome luta.

Lenjin je januarskim Dekretom iz 1918. godine razdvojio Crkvu od države i škola, svim verskim udruženjima je oduzeo imovinu i nacionalizovana je.

Zabranio je popovima i kaluđerima da glasaju, a crkve su se mogle koristiti za bogosluženje izuzetno retko samo uz posebnu dozvolu države – gde je nemoguće uslove, recimo 30 miliona zlatnih rubalja po crkvi, odredio komesar prosvete Anatolij Lunačarski.

Kako su carevi pre boljševika odneli Crkvi svu zemlju, zgrade i novac, boljševicima je malo ostalo da i oni uzmu: ostale su za njih brojanice, sveće, kandila, ikone, ikonostasi, tamjan, liturgijski predmeti, haljine i knjige. Tu novca malo ima.

Totalnom konfiskacijom Lunačarskog pokretne imovine Crkve iz 1922. godine, radi njene prodaje, radi novca za smanjivanje gladi duž Volge (ipak je pomoć pape Pija XI bila veća), izazvao je raskol u Crkvi na dve struje gde je ona koja je sledila antiboljševičkog patrijarha Tihona teško stradavala: Tihon je utamničen, ubijeno je na stotine sveštenika među kojima i petrogradski mitropolit Venijamin.

U stvari, ubijeno je do tada po objavljenim podacima od 5. aprila 1930. godine 4.960 sveštenika, 31 episkop, 9.000 kaluđera i povezanih duhovnih lica, što je objavio u Kraljevini Jugoslaviji hrvatski jezuita Stjepan Tomislav Poglajen u „Boljševici protiv Boga“.

Poglajen je, inače, bio veliki protivnik nacizma i komunizma.

Pobegao je iz Pavelićeve Nezavisne Države Hrvatske u Slovačku 1943. godine.

A struja koja je stala uz Lenjina dobro je prolazila.

Dobila je crkve i imovinu za službu kao nagradu za lojalnost.

Ta struja je donela evolutivna rešenja da popovi mogu biti episkopi, da popovi udovci mogu ponovo u brak i druge.

Ali, ona je nestala 1943. godine.

Zašto?

Patrijarh Tihon – Sam Tihon je i uz intervenciju pape Pija XI u septembru 1922. godine oslobođen iz zatvora 1923. godine, ali je stao uz Lenjina i rekao: „Neka monarhisti, u inostranstvu i zemlji, znaju da nisam neprijatelj sovjetske vlade. Umro je 1925. godine, ali je pre toga pozvao vernike da prihvate sovjetsku vladu i izneo nadu da će vlast dozvoliti osnivanje verskih škola, versko vaspitavanje dece i versku literaturu. Ipak, vlast još uvek nije verovala u iskrenu podršku Crkve. Posle Tihona Moskva je zabranila izbor patrijarha. Upravu je na nekoliko dana preuzeo mitropolit Petar iz Krutice, ali je odmah bio uhapšen i prognan (neki tvrde da je i streljan). Za njim je stigao mitropolit Sergije Nižnjenovgorodski, ali je i on bio uhapšen u decembru 1926. godine. Pušten je 30. marta 1927. godine i poručio: „Mi želimo da budemo pravoslavni priznajući svoju građansku državu u Sovjetskom Savezu: želimo da njene radosti i uspesi postanu i naši, a njeni neuspesi – naši neuspesi.“

Još uvek Moskva nije Crkvi verovala tim pre što su prognani episkopi na Solovjeckim ostrvima na Belom moru odbili da legalizuju sve poteze boljševičke vlasti, pogotovo greške. Staljin se tome strašno svetio.

NJegovim Ustavom iz 1936. godine je članom 124 dozvoljena antireligiozna kampanja, a nad crkvenim ljudima je sprovađan teror i ubistva.

Crkva je samo nominalno mogla da bogosluži, ali nije smela da propoveda stavove o društvu i širi se organizaciono, dok je hrišćanstvo u francuskom i Lenjinovom stilu proglašeno za kult. Na celoj teritoriji SSSR-a nije bilo na slobodi više od 3-4 biskupa.

Prvi preokret – Preokret je nastao posle napada Nemačke na SSSR 1941. godine jer je već 22. juna mitropolit Sergije uputio patriotski proglas celokupnom narodu pozivajući ga na odbranu Rodine.

Staljin je stao.

Više nije napadao Crkvu, ali joj nije ni pomagao, i preuzeo je njen stav da ceo narod mora braniti državu a ne jedino radnička klasa.

On se promenio, i 1943. godine se sastao sa episkopima i zaprepastio ih odobrenjem da obnove administrativnu mrežu Crkve i otvore teološke škole uz državnu pomoć!

Sergije je umro 1944. godine, a pod dozvoljenom obnovljenom titulom patrijarha namenjenoj Alekseju (umro je 1970. godine) krenula je obnova ruske Crkve sa velikim poletom sve do 1958. godine: Ruska crkva je stigla na 25 hiljada parohija, na 33 hiljade popova, na 70 dijeceza, na dve teološke akademije sa magistarskim i doktorskim stepenom titula, na osam bogoslovskih fakulteta sa 2.000 studenata, i drugo.

Drugi preokret – Sve se promenilo 1959. godine. Predsednik Nikita Hruščov je odbacio Staljina i vratio se na Lenjina.

Verovatno ne zbog snage Crkve, već zbog primetnog „liberalnog“ povetarca koji je zanjihao staru lenjinističku doktrinu. Hruščov nije želeo dva protivnika i Crkvu je napao kao lakšeg.

Sveštenici su povlačeni po sudovima, crkve su zatvarane, od osam bogoslovija ostalo ih je tri, državna propaganda je silno ustala protiv religije kroz pamflete, radio i televiziju, kroz knjige i školsku anatemu, a Patrijaršiji su nametani herkulovski porezi na imovinu i prihode.

Izvesnu iluziju o tolerantnosti države na veru održavalo je članstvo ruske Crkve u Svetskom savezu crkava, što je odgovaralo i samom kleru iako su u ovom savezu protestanti bili noseća snaga.

Novo doba, Gorbačov-Jeljcin – Tu se odnos Moskve prema Crkvi stao nežno menjati sa Jurijem Andropovim i Konstantinom Černjenkom.

A krenuo je ka sadašnjem statusu Ruske pravoslavne crkve sa dolaskom budućeg nobelovca Mihaila Gorbačova za šefa KP SSSR-a 1985. godine i sloma Lenjinove ideologije.

Sa Gorbačovim i njegovim Zakonom o verskoj slobodi iz oktobra 1990. godine se završava viševekovni carsko-boljševički odnos prema Ruskoj pravoslavnoj crkvi iako se ni taj niti Jeljcinov Zakon o slobodi savesti i verskom udruživanju iz septembra 1997. godine nisu oslobodili brojnih sovjetskih formulacija.

Ni šizmatičkih, kojim zapadnim verskim strujama nije dopušten prozelitizam u Rusiji.

Komunisti Gorbačov i Jeljcin su osigurali moskovskom sveruskom patrijarhatu monopol na širenje i zabranili Rimskoj crkvi, staro-katolicima, svim protestantima i verskim kultovima da uđu u Rusiju. Takav „komunistički“ i ortodoksni monopol ne uživa nijedna pravoslavna crkva na svetu.

POUKA – Car i komunista Lenjin su zarobili Crkvu na više od 400 godina od XVI do gotovo XXI veka. Komunista Gorbačov je oslobodio Crkvu posle pet godina vlasti. A da li je ona izvukla nužne pouke još nije jasno. Glavnu je svakako stekla: Nijedna vlast ne trpi vlasnu konkurenciju Crkve. I Crkva izvlači mač jedino kada ga car isuče.

Zašto mi, Crnogorci i Srbi, mislimo da je drugačije? Čiji su car i pop naši?

Autor je univerzitetski profesor, bivši ministar i autor knjige „Moj Bog/Pitajte popa“ (priloženi tekst nije iz knjige)