Sandžak između aparthejda, anarhije i slobode

Ovo je izjava koju je prije desetak dana izrekao akademik Muamer Zukorlić – jedan od najznačajnijih i istovremeno najuticajnijih bošnjačkih lidera s kraja XX i početka XXI stoljeća. Povod, može se nazvati i kulminacijom općeg stanja u Sandžaku, je brutalna likvidacija, pred suprugom i desetogodišnjom kćerkom, izuzetno uglednog građanina Sjenice, novinara i humaniste – Edina Hamidovića, a od strane zloglasne kriminalne grupe Latović, inače istovremeno istaknutim aktivistima SDP-a, dobro poznate široj javnosti, ali i organima pravosuđa i policije po kriminalnom pedigreu, kao bliskim ličnim vezama sa njenim liderom i osnivačem Rasimom Ljajićem – bivšim potpredsjednikom i ministrom Vlade Srbije u nekoliko mandata.

„Smrtni grijeh“, ali u bukvalnom smislu, Edina Hamidovića, ispostavilo se, je njegova nepokolebljiva borba za istinu, koju je vodio putem Fejsbuk stranice „Sjeničke novine“, pišući o dubokoj sprezi kriminala i svih nivoa i vidova vlasti, fokusirajući se najviše na rodnu mu Sjenicu.

Pokušavam, koliko je moguće kraće, opisati događaj koji je pokrenuo lavinu, koja je, uvjeren sam, tek u začetku, i pri tom iznijeti činjenice kojima želim u daljoj analizi pojasniti naslov s početka teksta. Posljednjih godina akademik Zukorlić se aktivno uključio u politički život Republike Srbije.

Djelujući putem Stranke pravde i pomirenja, ponudio je pri tom, u regionu opterećenom ratnom prošlošću i svim onim što ona sa sobom nosi, politiku uspostave pravde i pomirenja među narodima. Da ovaj njegov izbor nije nimalo jednostavan i politički profitabilan govore brojna osporavanja i pokušaji obesmišljavanja ovakve politike koja dolaze od strane raznih struja unutar, kako srpskih tako i bošnjačkih političkih struktura, čije su politike, ponude i rješenja, pri tom, i danas zarobljene u periodu ratnih godina s kraja XX stoljeća.

Na drugoj strani u Sandžaku imamo sve prisutnije društveno-socijalne pojave koje po svom karakteru i onim što proizvode i za posljedicu imaju, neodoljivo liče i podsjećaju na vrijeme Aparthejda u Južnoafričkoj republici u XX stoljeću.

Razlika je u tome što se proces segregacije u Sandžaku ne dešava po rasnoj već po etničkoj osnovi i na suptilnije načine. Mada posljednji događaji ukazuju na to da se metode, vrlo lahko, mogu brutalizovati, a proces vrtoglavo ubrzati, te samim tim izazvati nesagledive posljedice. Poznato je da je aparthejd u terminološkom i suštinskom značenju podrazumijevao odvojeni, dakle različit način, vid i stepen razvoja, kao i samih mogućnosti, prava i sloboda, prethodno već raslojenih, po rasnoj osnovi, društvenih kasti. Proces segregacije društva na kaste, u Sandžaku, onome ko želi da vidi, je i te kako primjetan, mada, još jedino nije zvaničan.

Tako da u svim strukturama, gdje se donose odluke od vitalnog značaja za društvo, dominiraju osobe iz najprivilegovanije kaste većinskog naroda Srbije. Zatim slijedi skupina – kasta iz bošnjačkog naroda koja pristaje, ne samo na poltronski položaj i status, već i na sprovođenje odluka i programa koje izazivaju direktnu i dubinsku štetu bošnjačkom narodu, u smislu potiranja identiteta, stvaranja osjećaja manje vrednosti, a samim tim i mogućnosti, te razvoju osjećaja beznađa koji će u konačnici imati nestanak Bošnjaka sa ovih prostora ili njihovu potpunu degeneraciju i asimilaciju.

Ovi i ovakvi procesi se na sandžačkom prostoru sprovode od; nivoa rektora univerziteta, preko srednjeg i osnovnog nivoa obrazovanja pa do predškolskih ustanova, podjednako preko sudstva, tužilaštva i policije, zdravstvenih ustanova, te svih vidova i nivoa državne i lokalne vlasti i uprave, pa sve do lokalnih privrednika i biznismena. Jedino se razlikuju metodologija i stepen „postignuća“.

I posljednja kasta u ovom nizu bi trebala biti ona prema kojoj je sve ovo usmjereno – „obični sandžački čovek“. On je obespravljen i istovremeno upregnut u; „opšti razvoj Srbije“, „poboljšanje opštih uslova življenja“, „modernizaciju i napredak zemlje“, „povećanje“ bruto nacionalnog dohotka i prosječne plate u Srbiji, „poboljšanje“ – simuliranje ljudskih i manjinskih prava i sloboda u sopstvenoj zemlji, izgradnju i modernizaciju infrastrukture koja ga još više potčinjava, te još mnogo čega, sežući sve do sportskih postignuća „srpskih sportista“ iz redova bošnjačkog naroda. Međutim, u Sandžaku je sve ovo obrnuto proporcionalno u odnosu na ostatak Srbije, uključujući tu čak i jedan Vladičin Han.

Ova posljednja kasta je još uvek najbrojnija, baš kao i u južnoafričkom aparthejdu, ali istovremeno žilavo se opirući brzoj uspostavi ovakvog sistema.

Sve ovo i još mnogo toga što ne može stati u jednu ovako kratku analizu, prijeti da sandžački prostor povede u duboku anarhiju, ne zato što je sandžačko stanovništvo želi, već zato što je atmosfera nametanja „mekog aparthejda“ neodrživa, gurajući ovaj prostor u anarhično stanje, gdje bi stanovništvo bilo primorano uzeti mehanizme sopstvene odbrane u svoje ruke, radi zaštite golih života. Pri svemu ovome, zaboravlja se da je bošnjačko stanovništvo prošlo, od vremena Berlinskog kongresa, do danas, nekoliko bolnih, ali nadasve progresivnih faza sazrijevanja, emancipacije i zaokruživanja nacionalnog identiteta, u nekim fazama sa zakašnjenjem ali ne i sa potpunim gubitkom koraka na tom putu. Stoga je potpuna zabluda da smo kao narod na civilizacijskoj ljestvici nedostojnoj slobode i ravnopravnog položaja.

Ovakva zabluda može biti preskupa ukoliko bude i dalje imala svojih „hranitelja“ u privilegovanim kastama. Period anarhije je jedino moguće izbjeći u koliko se dominantni faktor odluči na iskorak ka uspostavi punih sloboda u Sandžaku. U suprotnom, on će trajati onoliko kolike budu posljedice izazvane nametanjem aparthejdskog načina življenja i nametanja takve politike.

Da li Srbija i njen većinski narod već imaju, ili će iznjedriti, svog Frederika de Klerka, koji će ispružiti ruku prema već ponuđenoj ruci od strane sandžačkog Mendele – akademika Zukorlića, ostaje da se u daljoj lavini događaja jasno objelodani. Ova odluka bi bila jedino racionalna i povela bi ovu zemlju u pravcu ostvarenja punih sloboda i ravnopravnosti za sve njene građane. Sa druge strane, stvorila bi istovremeno mogućnost da je svi njeni građani dožive u punom kapacitetu kao svoju domovinu u čiji bi razvoj i prosperitet vredjelo uložiti sve svoje resurse i potencijale, bez bilo kakvih predrasuda i zadrški, niti iznalaženja bilo kakvih alternativa.

U suprotnom, mora se imati na umu drevno odbrambeno pravilo u kom se kaže da skupina koja se u nekom progonu dovede do tačke bez alternative, ma koliko bila malobrojna, iako sa velikim žrtvama, iz progona izlazi kao pobjednik, bez obzira na nadmoć progonitelja, jer je pri tom ostavljena bez alternative.

Poznate su činjenice da Frederiku de Klerku, kao i Nelsonu Mendeli, podjednako, nije bilo jednostavno sjesti za sto i započeti iskreni dijalog. Međutim, riješenost za uspostavu slobode i ravnopravnosti je nadjačala sve predrasude, animozitete, neprijateljstva i stare rane, što je za rezultat imalo i zvanično ukidanje aparthejda i okretanje jedne nove stranice koja je postala pozitivnim simbolom svjetskog civilizacijskog nasleđa.

Imajući na umu sve prethodno navedeno, siguran sam da jedino sloboda nema alternativu, samo putevi do nje kao i akteri njenog ostvarenja mogu biti upitno različiti!

Autor je predsednik Gradskog odbora Stranke pravde i pomirenja u Novom Pazaru