Kao i svakog 27. januara, i ove godine će u Aškenaškoj sinagogi u Sarajevu biti obilježen Dan sjećanja na žrtve holokausta. Ovo je jedan od rijetkih datuma kada u Sarajevsku sinagogu dolaze i nejevreji.
Prve redove zauzet će predstavnici vjerskih zajednica i međunarodne zajednice, ambasadori, konzuli i domaći etnopolitičari.
U ostale redove, sjest će preživjele žrtve holokausta i preostali članovi Jevrejske opštine u Sarajevu, te predstavnici lokalnih nevladinih organizacija.
Danas u ovom gradu živi oko pet stotina Jevreja.
To je mali broj, ako se uzme u obzir da ih je u istom gradu 1941. živjelo 12.000. Svaka peta osoba u Sarajevu je za vrijeme Kraljevine Jugoslavije bila Jevrej.
Postojale su dvije jevrejske opštine, sefardska i aškenaška, dva nadrabina, a 1930. u Sarajevu je osveštan Templ (Veliki novi hram), koji je u to vrijeme bio najveća sinagoga na Balkanu. Kupola ovog hrama je bila treća po veličini u Evropi.
Pored Templa, grad je imao još osam jevrejskih bogomolja.
Godine 1923. Savez jevrejskih opština u Beogradu je odlučio osnovati Srednji teološki seminar u Sarajevu, što pokazuje da je Sarajevo do Drugog svjetskog rata bilo centar Jevreja u Jugoslaviji. Jevrejsko groblje u Sarajevu je danas, poslije praškog, najveće groblje u Evropi.
Dolaskom Aprilskog rata Jevreji su mahom opljačkani, a onda im je svugdje, pa i u Sarajevu, naređeno nošenje žute Davidove zvijezde. Organizovane su deportacije na prisilni rad.
Blizu pet hiljada ih je deportovano u logore, iako su pojedini građani Sarajeva protestovali zbog toga. Tokom 1942. najveći broj je deportovan u logore Jasenovac i Auschwitz.
Dio Jevreja se pridružio Titovom partizanskom pokretu i na taj su način dali doprinos izgradnji nove države, ali ih je, nažalost, najveći dio skončao u logorima.
Prema procjenama Evropskog jevrejskog kongresa, u avgustu 1942. u Sarajevu je ostalo samo 120 Jevreja. Nakon holokausta, dvije jevrejske opštine su se ujedinile u jednu.
Zajednica se u novoj Jugoslaviji oporavila, djelimično i zato što su se izmiješali sa Bošnjacima, Hrvatima i Srbima, pa je broj onih koji su se izjašnjavali kao Jevreji 1992. godine dosegao 1.500.
Kada je počeo rat u Sarajevu, 1992. godine, veliki broj pripadnika ove zajednice je emigrirao u Izrael. Oni koji su ostali, dijelili su sudbinu građana najduže opkoljenog grada.
Sarajevska jevrejska humanitarna organizacija La Benevolencija, koja je do 1941. imala najveću biblioteku u gradu sa preko sto hiljada knjiga, 1992. se uključila u spašavanje građana Sarajeva. Otvorila je humanitarnu apoteku i narodnu kuhinju.
Organizovala je unos i slanje iz Sarajeva na stotine hiljada pisama, radio-vezom povezali su Sarajevo sa Beogradom i Zagrebom, a telefonom preko Zagreba sa cijelim svijetom.
To je jedina bh. humanitarna organizacija koja je u toku rata potpisala ugovor sa UNHCR-om, te dobila registarske pločice i kartice saradnika najveće svjetske humanitarne organizacije. Nije gledala kada je pomagala ko je kakve vjere, nego da li mu nešto treba.
Kao narod koji je doživio egzodus, u Sarajevu su 1565. sa odobrenjem sultana osnovali Jevrejsku opštinu.
Prilikom dolaska u Bosnu, sa sobom su iz Španije donijeli ključeve svojih stanova, vjerujući da će se ubrzo vratiti kući.
Donijelisu marcipan, ali i Sarajevsku hagadu, koja je danas najvrijedniji eksponat Zemaljskog muzeja u Sarajevu. Nakon rata protiv BiH, u Sarajevo se vratilo 40% evakuiranih Jevreja, što je procentualno najviše od bilo koje etničke grupe koja je u toku rata napustila grad.
Jevreji su, kao i druge nacionalne manjine, poslije rata protiv BiH diskriminisani u Ustavu BiH.
Danas se ne mogu kandidovati niti biti birani u Predsjedništvo BiH i Dom naroda Parlamentarne skupštine BiH, jer ne predstavljaju konstitutivan narod (mnoge strane diplomate ne razumiju šta znači biti konstitutivan).
Sejdić-Finci presuda Evropskog suda za ljudska prava već se deset godina nalazi u raznim fiokama, ali je država zbog etnopolitičara nije implementirala.
Licemjerni etnopolitičari svake godine dolaze u Sarajevsku sinagogu i grcaju u suzama što više nema Jevreja u tom gradu, a većina ih se zalaže za homogenu zajednicu po mjeri naroda kojeg predstavljaju.
U sinagogu dolaze da pokažu empatiju prema narodu koji je preživio genocid, a kada izađu nazovu osnovnu školu u Sarajevu po imenu bošnjačkog fašiste Mustafe Busuladžića.
Busuladžić jeste bio fašista i antisemita, ali za razliku od ovih koji ga danas simpatišu, on je svoj antisemitizam proklamovao jasno i glasno.
Ovi danas se smješkaju, a rade kako im je volja.
Sve u cilju etnohomogenog društva.
Ono što u ratu nisu uspjeli, sada u miru postižu.
Dok se političari bh. konstitutivnih naroda bore za etnički apartheid, Jevreji se u sopstvenoj državi bore za osnovno pravo, da budu ravnopravni građani zemlje koju nastanjuju više od 450 godina.
Pitanje diskriminacije nad njima bi se moglo lako riješiti da su nekoj od političkih organizacija bitni za izbore.
Kako njima nisu, nama ostalima postaju još bitniji, jer ako Jevreje zaboravimo, fašisti su pobijedili.
Autor je lider Udruženja za društvena istraživanja i komunikacije iz Sarajeva
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
