Spajanje suverena i patrijarha u ličnosti Mila Đukanovića

Pri ovome, reakcije predstavnika srpske vlasti na taj Predlog ne treba shvatati ozbiljno, jer su to samo verbalne egzibicionističke parade usmerene ka tome da građane Srbije ubede da se vladajući koalicioni blok brine o sudbini Srba na prostorima Crne Gore, ali i ka tome da skrenu pažnju sa gorućeg kosovskog problema.

U ovom tekstu osvrnuću se na komentare onih koji, i pored toga što su, po samorazumevanju, građanski orijentisani, odlučno podržavaju akt iza kojeg stoji lično crnogorski autokrata Milo Đukanović. Čini se da je srž tih komentara izražena u izjavi koju je Sonja Biserko dala listu Danas: „Žustre reakcije iz Srbije od predstavnika ovdašnje elite i vlasti, posledica su zaokruživanja crnogorskog identiteta, državnosti i nacije, jer je konačno Srpska pravoslavna crkva uokvirena zakonom u toj državi.“ Po njoj je upravo ta činjenica razlog „žustrih reakcija“ ne samo srpske vlasti već i srpske elite u načelu koja je oduvek navodno bila nosilac „velikosrpske politike“, kojom se negira crnogorska državnost. Pošto gospođa Biserko nije sklona preciznoj upotrebi pojmova i strožijoj logičkoj artikulaciji svojih misli, zaista je teško razaznati iz citiranog dela njene rečenice u kakav tip država ona svrstava današnju Crnu Goru.

Jer je teško dokučiti šta po njoj znači pojam „crnogorskog identiteta“, a šta pojam „crnogorske nacije“ i u kakvom su oni odnosu sa konceptom identiteta crnogorske države. No, pošto se ona predstavlja kao vatreni zagovornik građanske države, pretpostavljam da ona Mila Đukanovića tretira kao idejnog tvorca Crne Gore kao građanske države, pošto bespogovorno brani njegov ustavno-pravni projekat, naročito njegovo odbacivanje „velikosrpske politike“.

No, Milo Đukanović, ne oduvek, ali već poodavno istrajno radi na uspostavljanju Crne Gore kao etno-nacionalne države, čija bi potka bila iskonstruisana istorija crnogorske nacije interpretirane u etno-kulturnom ključu. To se jasno videlo na njegovoj bezrezervnoj podršci stavovima po kojima postoje bitne razlike između crnogorskog i srpskog jezika iz čega je usledilo ustanovljenje crnogorskog jezika kao maternjeg jezika, mada je većina žitelja Crne Gore proglasila srpski jezik za jezik kojim govori (naime, i dobar procenat onih koji su se izjašnjavali kao Crnogorci pridavao je srpskom jeziku status maternjeg jezika). Ova težnja da se između dva gotovo identična jezika po svaku cenu uspostavi suštinska razlika karakteristična je ne za građansko stanovište po kojem je jezik pre svega sredstvo za komunikaciju i sporazumevanje, već za stanovište po kojem je jezik fundamentalna komponenta nacionalnog identiteta. Po jednom od rodonačelnika ovog poslednjeg stanovišta, Herderu, kao pristalici romantičarskog nacionalizma, jezik je spoljašnji i vidljivi znak po kojem se jedna nacija razlikuje od drugih. Takva interpretacija povlači za sobom tezu da dve različite države ne mogu imati iste službene jezike, što je istorijski gledano netačno. I u Americi i u Velikoj Britaniji službeni jezik je isti – engleski, i pored sitnih razlika koje postoje između ove dve varijante istoga jezika. Isto tako, u Austriji i Nemačkoj u službenoj upotrebi je isti jezik – nemački.

Dakle, u načelu gledano, Crna Gora može egzistirati kao nezavisna država i pod pretpostavkom da je srpski njen zvanični jezik, ali veštačkim hipostaziranjem razlika između crnogorskog i srpskog jezika podstiče se stvaranje veće distance, da ne kažem provalije, između crnogorskog i srpskog etnokulturnog identiteta i time i uslova za dominaciju onoga prvog.

Ono što naši kvaziliberalni branioci građanske države previđaju jeste to da se ustavno-pravni identitet takve države ne zasniva ni na jednoj etno-kulturnoj tradiciji, čiji je sastavni momenat i vera, kako bi u se u njoj na nivou društva mogao, u načelu gledano, uspostaviti pluralizam tih tradicija. Ovim odvajanjem od etnokulturnih tradicija kao takvih, građanska država ne vrši nikakvo nasilje nad njima već ih prepušta njihovom samorazvoju: kakva će biti etno-kulturno-verska struktura stanovništva građanske države, to ne zavisi od od samoga zakona o slobodi veroispovesti, već od slobodnog izbora građana koji je omogućen tim čisto formalnim zakonom.

Čuveni princip o razdvajanju države i religije najasnije je obrazložio jedan od utemeljivača građanske države DŽon Lok: Ono što kažem za međusobnu toleranciju između privatnih osoba koje se razlikuju jedne od druge po veri, podrazumevam i za posebne crkve koje se takoreći nalaze u istom odnosu jedna naspram druge kao privatne osobe između sebe. Nijedna nema oblik jurisdikcije nad drugom; ne, čak i u slučaju kad građanski vladar pripada ovoj ili onoj verskoj zajednici. Jer građanska vlada ne može dati nikakvo pravo crkvi, niti to može crkva građanskoj vladi. Bez obzira da li se vladar pridružuje nekoj crkvi ili se odvaja od nje, crkva uvek ostaje ono što je bila  slobodna i dobrovoljna zajednica.

Iz navedene perspektive, nameće se pitanje ko je Milu Đukanoviću kao svetovnom vladaru dao pravo da se ponaša kao utemeljivač Crnogorske autokefalne crkve, jer je on ekspicitno istakao da ga niko ne može sprečiti da se takva crkva uspostavi. Građanska država nema, po samoj svojoj prirodi, ni teistički ni ateistički predzanak jer bi u tom slučaju ona ispoljavala pristrasnost ili prema nekoj od religija ili prema ateizmu, koji je isto specifičan oblik vere, vere u to da Bog ne postoji.

Crkve kao crkve su institucije koje nastaju zahvaljujući dugim tradicijama tokom kojih se razvijaju oblici njihove unutrašnje organizacije ili, ako se hoće, samoorganizacije, a ne voluntarističkim dekretima svetovnih vladara. Uticaj neke crkve meri se brojem njenih pristalica. Naravno, tokom svoje istorije crkve mogu doživljavati i svoju radikalnu transformaciju, ali je takva transformacija validna jedino ukoliko iza nje stoje većinski podsticaji iz samih crkava, uz podršku njihovih vernika.

U današnjoj Crnoj Gori postoji Crnogorska pravoslavna crkva koju su 1993. osnovali crnogorski etnonacionalisti, a na čijem se čelu sada nalazi Miraš Dedeić kao samoproglašeni mitropolit. Nastranu to što je reč o nekanonskoj verskoj zajednici i što je Dedeića raščinila a kasnije i anatemisala Vaseljenska patrijaršija. Najveći problem te crkve je to što ona ima zanemarljiv broj pristalica u odnosu na Mitropoliju crnogorsko-primorsku. Imajući u vidu taj problem, Milo Đukanović se, kao rasni autokrata, koji je odlučio da bukvalo stavi pod svoju neposrednu kontrolu ne samo sve glavne segmente države već i civilnog društva, dakle i crkve, odvažio da poveća broj pristalica Crnogorske pravoslavne crkve na nasilno-prinudan način legalizovanjem Predloga crnogorske vlade o slobodi o veroispovesti koji je u osnovi retrogradan, anticivilizacijski, antigrađanski i antievropski. Jer taj Predlog, kao prvo, nipodaštava osnovni građanski princip po kojem država pojedincima ne može nametati, mimo njihove volje, religiju koju treba da slede.

A kao drugo, pomenuti predlog predstavlja primer varvarskog mešanja u unutrašnju organizaciju Mitropolije crnogorsko-primorske u cilju njenog marginalizovanja otimanjem svih njenih glavnih manastira i hramova, kako bi se oni, pošto bi se našli u državnom vlasništvu, dali na korišćenje sadašnjoj Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi, koja bi tako, pretpostavlja se, povećala bitno svoj broj pristalica i dobila status crnogorske autokefalne crkve. Naravno, pošto bi crnogorski vlastodržac u takvom scenariju ispao glavni igrač u konstituisanju takve crkve, on bi je radikalno podvlastio, što već potrvrđuje Miraš Dedeić uzdižući Mila Đukanovića na rang najvećeg evropskog vladara. Ne bi to bila u klasičnom smislu simfonijska harmonija između svetovne i crkvene vlasti, već simfonija u kojoj se kao glavni dirigent pojavljuje despot Milo. U tom slučaju, uspeo bi ono što našem Autokrati još ne uspeva: da spoji u jednoj ličnosti i neprikosnovenog suverena i patrijarha, naravno ne formalno već faktički.

U ovom kontekstu valja podsetiti na neoborivu činjenicu da je odluka o obnovi Pećke patrijašije kao izraz volje svih arhijereja sa cele SHS donesena na crkvenom nivou, a da je regent Aleksandar samo primio k znanju taj akt.

Nota bene: autor ovih redova nije ni teista ni ateista, već poklonik teze da se egzistencija Boga ne može na racionalan način ni dokazati ni opovrgnuti, te se sa podjednakim poštovanjem odnosi i prema jednom i prema drugom izboru. On je samo dosledni zastupnik liberalnog ustavno-pravnog poretka koji, naravno, nigde i nikad ne može egzistirati u idealnom obliku, ali čiji su temeljni principi bili već prisutni i u ustavno-pravnoj tradiciji kraljevine Sbije. Stoga, on odlučno odbacuje stanovišta srpskih kvaziliberala koji podržavaju svaki autokratizam, pod uslovom da je on antisrpski orijentisan. Kao što sam protiv svake etnofobije, tako sam i protiv srbofobije.

Autor je direktor Međunarodne filozofske škole Felix Romulia