SPC potcenila Svetog Savu

… te da je zbog toga zasluživao da, kao nacrt, najpre bude upućen na javnu raspravu, u kojoj bi učestvovalo kako svekoliko sveštenstvo tako i laici, pa da tek potom, kao predlog za konačno usvajanje, bude upućen Svetom arhijerejskom saboru.

Činjenica da je posredi predlog a ne nacrt svedoči o tome da je Sveti arhijerejski sinod doneo odluku da se ne provodi nikakva javna rasprava o njemu. Sveti arhijerejski sabor naravno može promeniti tu odluku i uputiti nacrt Ustava na javnu raspravu.

Preambula Ustava

Preambula ovog ustava je tako sastavljena da bi mogla biti preambula ustava svake pravoslavne crkve, a naročito Vaseljenske patrijaršije u Konstantinopolju, koja je oduvek polagala pravo da bude iznad svih nacionalnih pravoslavnih crkava, te da stoga sve eparhije u rasejanju budu pod njenom neposrednom jurisdikcijom. Naši vernici u rasejanju idu, međutim, u srpske pravoslavne hramove zbog toga što su srpski. Da se time ne rukovode, oni bi, shodno ovoj preambuli, trebalo da idu u najbliži pravoslavni hram, bilo da je on grčki, ruski, bugarski ili rumunski.

U strahu da ne budu optuženi za etnofiliju, tvorci ove preambule definisali su Srpsku pravoslavnu crkvu kao nadnacionalnu, da ne kažemo mondijalističku tvorevinu. Otuda i navod iz Poslanice Galatima Svetog apostola Pavla da „u Hristu nema više ni Judejina ni Jelina“, te da naša srpska Crkva „predstavlja Zajednicu koja prevazilazi prirodne, nacionalne, kulturne i društvene razlike“.

Da se, ne daj Bože, Sveti Sava rukovodio ovom porukom koju bukvalno slede tvorci ove preambule, on uopšte ne bi od nikejskog patrijarha tražio autokefalnost Srpske pravoslavne crkve, kao stožera i srpske države i srpskog nacionalnog identiteta. Umesto toga mi bismo, kao pravoslavni Srbi, ostali pod jurisdikcijom Vaseljenske patrijaršije, kao što je naš srpski pravoslavni narod pod turskim ropstvom bio neko vreme pod jurisdikcijom grčkih fanariota. I zbog čega se kralj Aleksandar toliko trudio da do 1922. godine vaspostavi jedinstvenu Pećku patrijaršiju, kad su pojedini delovi naše srpske Crkve, u duhu odbacivanja etnofiletizma, mogli ostati pod jurisdikcijom Vaseljenskog patrijarha? A i da ne pominjemo da je pod turskim ropstvom i pod austrijskom vlašću u izbeglištvu Srpska pravoslavna crkva preuzela ulogu srpske države, koje više nije bilo, i bila najzaslužnija za očuvanje srpskog nacionalnog identiteta. Naposletku, Srpska pravoslavna crkva je jedina srpska ustanova koja je, za razliku od države, sačuvala neprekinuti kontinuitet od Svetog Save do danas.

Zaista je čudno što tvorci ove preambule prenebregavaju ove ključne duhovno-istorijske razloge i presudne kulturno-istorijske činjenice. Kako to sigurno ne čine iz neznanja, postavlja se pitanje zašto to čine.

Po mom sudu, u preambuli bi se izričito morali navesti Sveti Sava, prvi srpski arhiepiskop, i autokefalnost Srpske pravoslavne crkve od 1219. godine, jer je upravo iz crkvene autokefalnosti rođena srpska nacionalna svest, čiji je stožer svetosavlje. A naše svetosavlje je i osobeno poimanje pravoslavlja kao takvog kojeg nema u drugim pravoslavnim crkvama.

Nije stoga nimalo slučajno što skoro svi ondašnji pisci ističu srpsku zemlju kao novi Izrailj, a Srbe kao novi izabrani narod. Do takvog rasuđivanja nisu, međutim, dovela samo patriotska osećanja ondašnjih crkvenih ljudi, već jasno razumevanje istorijskog obzorja – da se do državne samostalnosti i crkvene autokefalnosti može doći samo uzdizanjem svoga roda i plemena, kao svog stada „ovaca“. Izgleda da su tvorci ove preambule to jednostavno smetnuli s uma.

Sveti Sava se u ovom predlogu Ustava pominje samo jednom i to u članu 160 stavu 2 tako što se u zagradi navodi 13. glava Studeničkog tipika Svetoga Save, kao da je to jedino čime je on zadužio autokefalnu Srpsku pravoslavnu crkvu. Stoga se teško možemo oteti utisku da su tvorci ovog predloga Ustava namerno potcenili njegovu neprocenjivu ulogu u stvaranju naše nacionalne Crkve i nacionalne države. A i da ne pominjemo Zakonopravilo Svetoga Save, prvu kodifikaciju (doduše najvećma prevod) našeg državnog i kanonskog prava.

Naša Srpska pravoslavna crkva u još ponečemu se razlikuje od drugih pravoslavnih crkava. To su porodične slave. Pa kako one uopšte mogu biti valjane i s teološkog stanovišta dopuštene, kad o njima nema ni pomena u Jevanđelju, delima apostola, učenju crkvenih otaca i odlukama vaseljenskih sabora i Svetom predanju? Pa mogu jer su one neodstupni deo samo naše crkveno-istorijske tradicije.

Sve nas to navodi na zaključak da bi u preambuli morao biti naglašen osobeni svetosavski duh srpskog pravoslavlja. I to bi upravo moralo biti učinjeno uoči osmovekovne godišnjice i Srpske pravoslavne crkve i srpske države.

Otkud 18 arhiepiskopa?

U današnjim osnovnim školama teško da bi se mogao naći učenik ili učenica koji ne znaju da je Srpska pravoslavna crkva tokom osam potonjih vekova (sa izvesnim prekidima tokom turskog ropstva i boravka u tuđini pod austrijskom vlašću) imala samo po jednog arhiepiskopa, koji je kasnije bio i patrijarh, odnosno mitropolit karlovački i beogradsko-karlovački. Ukoliko se usvoji predlog ovog ustava, na naše veliko iznenađenje otkrićemo da imamo čak 18 mitropolija na čijem se čelu nalazi 18 arhiepiskopa. Kako je u našoj Crkvi i istoriji zvanje arhiepiskopa isključivo vezano za autokefalnost crkve kao takve, mnogi će pomisliti da se naša Crkva razgrađuje i raspada na 18 autokefalnih crkava. A oni bolje upućeni odmah će razabrati da je na delu rastavljanje Crkve na mitropolije i eparhije sa visokim stupnjem autonomije, te da Patrijaršija kao takva samo nominalno postoji. Koliko je to opasno i dalekosežno ne treba dalje objašnjavati. Dovoljno je samo pomenuti da su negdašnje komunističke vlasti prisilile našu Crkvu da, zbog Makedonije i Makedonaca, obnovi Ohridsku arhiepiskopiju i do čega je sve to dovelo. Pa zar zaista u našoj Crkvi ima i takvih pojedinaca koji bi hteli da se taj problem Ohridske arhiepiskopije osamnaest puta umnoži stvaranjem 18 novih mitropolija sa arhiepiskopom na njihovom čelu? Ima nekog čudnog predskazanja u činjenici da se tri naše zatečene mitropolije nalaze u danas nezavisnim državama.

Sve ovo će naravno imati i svoju zabavnu stranu. Tako se episkop vršački i banatski mora pitati zašto njegov u Hristu brat episkop sirmijsko-sremski postaje mitropolit i arhiepiskop kad je banatska eparhija, i po broju hramova i vernika, znatno veća od sremske eparhije. A sličnih pitanja i poređenja biće napretek.

Pa šta je razlog koji je do ovoga doveo? To su sujeta i samoljublje, za koje se ne bi moglo reći da su hrišćanske vrline. A oni su doveli do ovakvog rasuđivanja: ako je samo jedan od nas arhiepiskop, zašto ne bismo i mi to bili. Dovoljno je samo da izmenimo Ustav, pa da svi mi, koji to žarko želimo, to i postanemo.

(Ovaj članak je deo opširnijeg teksta, oprema je redakcijska)

Autor je član Srpske akademije nauka i umetnosti