Spomenik Srebrenici, a u Beogradu

Uskoro će se navršiti devet godina otkako je ustanovljen Međunarodni dan prava na istinu o teškim kršenjima ljudskih prava, istovremeno i dan borbe za dostojanstvo žrtava. Skupština Ujedinjenih nacija odabrala je jedan dan u godini kao izraz pijeteta i empatije za žrtve, ali i kao priznanje borcima za ljudska prava.

Srbiju, dokazano je to nebrojeno puta, to veoma malo zanima. I kao državu, ali i kao društvo.

Ban Ki Mun, generalni sekretar UN-a, pozvao je tom prilikom sve države članice da promovišu istinu, pravdu i reparacije za žrtve, da osiguraju da se sistematska kršenja ljudskih prava više ne ponavljaju i naglasio kako bismo svi zajedno trebalo da uradimo sve što je neophodno da zaštitimo ljudsko dostojanstvo. Od tada, svijet ovaj dan obilježava svakog 24. marta.

Datum je odabran, jer je tog dana u El Salvadoru ubijen najglasniji kritičar vojnih vlasti u zemlji zahvaćenoj građanskim ratom, nadbiskup San Salvadora Oskar Romero (Oscar Arnulfo Romero y Galdemez).

Smrt uticajnog i popularnog borca za reforme i ljudska prava izazvala je dalje zaoštravanje krize.

Oskar Romero i njegovo djelovanje nedovoljno su poznati u Srbiji, iako njegova posvećenost brizi za siromašne – najobespravljenije u društvu – otkrivanje istine o ubistvima i mučenjima u organizaciji ili uz podršku države inspirišu borce protiv nepravde širom svijeta. Srbija, pak, 24. marta ne misli o Romeru, dostojanstvu žrtava, pravu porodica da saznaju šta se desilo njihovim najmilijima, ili bar gdje im se posmrtni ostaci nalaze.

Tada mislimo o nama, nepravdi koja je kolektivitetu učinjena, našim stradalima. Kao da je to neki nulti čas kome nije prethodilo ništa, izdvojen iz konteksta, kauzaliteta, oslobođen svake refleksije i potrebe da se neka bazična istina – ili činjenični niz – ustanove i prihvate.

Iako je pravo na istinu garantovano različitim odredbama međunarodnog prava, posmatrajmo samo period od ustanovljenja Međunarodnog dana prava na istinu.

U tih devet godina pravosuđe u Srbiji, država i društvo jedva da su nešto učinili kako bi doprinijeli saznavanju istine o teškim kršenjima humanitarnog prava tokom ratova devedesetih. Istrage, optužnice, suđenja i presude za ratne zločine počinjene u susjedstvu ukratko se mogu ocijeniti kao izigravanje pravde: glumljenje procesa i varanje pravde ali i žrtava, preživjelih, njihovih porodica.

Kontinuirana je to uvreda svih koji se za pravdu i dostojanstvo žrtava bore na različite načine.

Čast mi je biti dijelom grupe posvećenika koji vjeruju da bi 24. marta u Srbiji vrijedilo obilježiti Međunarodni dan prava na istinu o teškim kršenjima ljudskih prava i borbe za dostojanstvo žrtava, da je važno obilježiti Dan ljudskih prava 10. decembra i svaki se dan za njih boriti. Koliko god bila mala i naizgled uzaludna ta zajednička borba i javno podsjećanje na žrtve kršenja ljudskih prava u Srbiji, vjerujem da nema drugog načina da se ostane čovjekom.

Inicijativi mladih za ljudska prava, Nezavisnom društvu novinara Vojvodine i beogradskom forumZDF-u, koji vodim, ove sedmice u posjetu dolazi Aida Šehović, bosanskohercegovačka umjetnica sa američkom adresom.

Još jedan od prećutanih datuma u našem društvu, teški srebrenički 11. jul, biće prilika da podsjetimo na istinu da je 8.372 ljudi stradalo u genocidu, za koji je Srbija – Međunarodni sud pravde je tako presudio – mogla učiniti više da ga spriječi kao i da počinioce istrajnije kažnjava. Za oko 1.000 osoba nikakva istina još nije utvrdila, sem da ih nema već 25 godina.

Zajedno sa Aidom, pokušaćemo umjetničkom instalacijom učiniti da na četvrt vijeka od počinjenog genocida nađemo prostor za istinu i spomenik pobijenim Srebreničanima u Beogradu.

Spomenik ljekovit, a ne opasan…