Srbi i Srbijanci

Prema ovoj istoričarki, pojam Srbijanac ima negativnu konotaciju, s političkom pozadinom, čime se želi podmetnuti „razlika između Srba iz Srbije i Srba iz zapadnog srpstva“, a sve „s ciljem stvaranja slike da Srbi nisu jedinstveni“.

Profesorka dalje raskrinkava političke razloge iz prošlosti kad se, navodno, pojmom Srbijanac htelo podvući da postoje velike kulturološke razlike između Srba i Srbije i Srba iz austrougarske Vojvodine i Hrvatske.

Jedino što u svom elaborisanju ova dopisnica Srpske akademije nije spomenula jeste – šta je sa Srbijancima koji nisu Srbi. Ukoliko je istoričarka Radojević uopšte čula da oni postoje.

Nisu svi građani Srbije Srbi, kao što ni svi Srbi nisu građani Srbije.

U tom smislu je nepodesno i neumesno, kao što je to slučaj u raznim anketama i statistikama, koristiti pojam prosečan Srbin u smislu prosečnog građanina Republike Srbije, osim ukoliko se u nekom konkretnom slučaju zaista ne misli na pripadnika najbrojnijeg etniciteta.

A kako se, uglavnom, misli na celokupno stanovništvo kad se govori, na primer, o kupovnoj (ne)moći prosečnog Srbina, izgovori kako se pod tim podrazumeva građanin Srbije samo je nipodaštavanje više.

Jer, nije to tek jezičko pitanje za filološko teoretisanje, već je i duboki društveni problem koji se frustrirajuće odražava na građane Srbije koji nisu Srbi. Neprestano slušamo – srpska skupština, srpska vlada, srpska javnost.

Da li je Skupština predstavničko telo Srba ili je politički dom Republike Srbije, dakle – srbijanski? Semantički je restriktivno i politički nekorektno u tim slučajevima koristiti pridev srpski.

Suština je u sledećem: naziv Srbin nema, u semantičkom smislu, administrativno-teritorijalno ni državno-nacionalno značenje, kao što je to, na primer, naziv Francuz, te se u tom značenju epitet srpski ne bi ni mogao koristiti.

Termin nacionalnost u velikim evropskim jezicima znači državljanstvo.

Tako, biti Francuz pravno-administrativno i društveno-politički znači imati francusko državljanstvo, posedovati francuski pasoš.

S druge strane, biti državljanin Republike Srbije ne znači neminovno biti Srbin. Razlika dolazi otuda što su veliki evropski narodi u 18. i 19. veku izgradili države kao teritorijalno-administrativno-nacionalna društva građanske orijentacije, prevazilazeći regionalno-etničke zasebnosti.

Srbi u austrougarskoj Vojvodini 19. veka nazivali su Srbijancima ljude u Kneževini Srbiji (1815-1882), tj. u Kraljevini Srbiji (1882-1918), ali sami se nisu nazivali Srbijancima, što je razumljivo, budući da administrativno-politički nisu ni pripadali Srbiji, kojoj je Vojvodina priključena tek 1918. godine.

Srbi ne samo da nisu stvorili nacionalno građansko društvo, u evropejskom smislu nacionalnog kao državnog i nacionalnosti kao državljanstva, nego se, čak, i na izmaku prve četvrtine 21. veka, nalaze, državno-strateški i kulturno-ideološki, u krizi identiteta.

Otuda kao posledicu takvog stanja imamo doživljaj većinskog srpskog hrišćansko-svetosavskog etniciteta kao nacionalnog.

Međutim, takav nacion ili uopšte ne podrazumeva manjinske etnicitete (Mađari u Vojvodini), ili ih prećutno uzgredno inkorporira u svoje nacionalno biće (Bošnjaci u Sandžaku), ili ih emotivno-politički doživljava kao državne neprijatelje (Albanci u Preševskoj dolini), ili kao demografsku pretnju (kosovski Albanci).

Da li to, onda, znači da nema semantički valjanog, društveno prihvatljivog i politički korektnog termina kojim bi se imenovao državljanin Srbije a da je taj pojam izveden iz samog imena jedinstvene teritorije, koja je i sama dobila ime po većinskom narodu, kao što se, na primer, i građanin Francuske naziva Francuzem?

Ne samo da postoji takav termin, nego je on ustaljen u jezičko-društvenoj i političko-medijskoj praksi, ali ne u Srbiji nego u Crnoj Gori, u Hrvatskoj i u Bosni i Hercegovini.

Dok crnogorski, hrvatski i bosanski govori koriste reč srbijanski da označe državno-administrativni i društveno-politički prostor Srbije, taj termin je posve izopšten iz današnje društveno-jezičke prakse srbijanskih Srba.

Etnocentrične lingviste i istoričare ne zanima to kako da političko-teritorijalno klasifikuju današnje srbijanske Mađare, Bošnjake, Albance i ostale.

Tako u Rečniku srpskoga jezika (Matica srpska) čitamo: „Srbijanac – Srbin iz Srbije; Srbijanka – Srpkinja iz Srbije“. Za Ivana Klajna, Srbijanac je izlišni varvarizam s nesumljivo podrugljivom konotacijom, nepotreban pored već postojeće imenice Srbin/Srpkinja i prideva srpski.

Uvaženi lingvista je nastojao da izvede duhovitu paralelu: Srbijanac kao Indijanac. Takođe se kao argument protiv Srbijanca navodi to što Francuz nije Francuzijanac. Paralela je jezički besmislena: Francuska nije Francuzija, zato ni Francuz nije Francuzijanac. Ali, naša država jeste Srbija, te otuda i njen stanovnik ili državljanin jeste Srbijanac.

Upotrebljavajući precizan termin srbijanski, kojim se teritorijalno i administrativno označava ono što je u vezi s Republikom Srbijom, crnogorski, hrvatski i bosansko-hercegovački mediji otklanjaju zabunu: da li je nešto srpsko u smislu da obuhvata Srbe uopšteno, ne samo srbijanske nego i crnogorske i bosanskohercegovačke Srbe, kao i one koji žive u Hrvatskoj, ili se govori o nečemu što je srbijansko, tj. u vezi s građanima Republike Srbije.

A jezikoslovcima, istoričarima i političarima savetujem da čitaju kao što je napisano – u Vukovom Rječniku: „Srbijanac – čovjek iz Srbije, srbijanski – koji je iz Srbije“.

Ta definicija se odnosila na granice ondašnje Srbije, pre 200 godina, i treba je primeniti i na granice današnje Srbije, ako je politički establišment uopšte upućen u to gde su administrativne međe Srbije u 21. veku.

Autor je vanredni profesor na Filozofskom fakultetu u Nišu, i Srbijanac

Stavovi autora u rubrici Dijalog ne odražavaju nužno uređivačku politiku Danasa.