Srbija uvezla rusku paradu

Ono što banalni nacionalizam razlikuje od diktatorsko-propagandističkog je zabavni-populistički karakter javnih događaja, gde se vlastodršci spuštaju sa tribina među narod (na jedan dan), insistirajući da samo odražavaju kolektivnu energiju naroda. U programima masovnih manifestacija se insistira na spontanosti i kreativnosti „malog čoveka“ koja, navodno, nije u vezi sa vladajućom politikom i ideologijom.

U postjugoslovenskim društvima, banalni nacionalizam se najpre javlja gotovo isključivo u formi etno-crkvenih zbijanja u masu, kojima su se markirali „vekovni neprijatelji“ (uglavnom dojučerašnja „braća“), a smisao zajednice predstavljao kao iskustvo bitaka i ratnih žrtava jedne etno-nacije. Čini se, međutim, da je trajnija karakteristika našeg banalnog nacionalizma likvidacija jugoslovenskog karaktera antifašističke prošlosti, što uključuje ne samo Drugi svetski rat, već i život u socijalizmu.

U tome nam, na interesantan način, pomoć stiže iz Ruske Federacije, u kojoj se pobeda nad fašizmom slavi na, iz godine u godinu, sve spektakularniji populističkiji način. Ovaj Dan pobede je u Srbiji obeležen uvoznom manifestacijom – maršom „Besmrtni puk“, kopijom dela ruske devetomajske parade. Nošene su fotografije partizana iz Srbije i Crvenoarmejaca – učesnika oslobođenja Beograda, gde su prvi bili u manjini. Sva tri organizatora manifestacije, medijske i nevladine organizacije, dolaze iz Ruske Federacije, a među njima je i „Srpski ogranak Međunarodne društvene fondacije za jedinstvo pravoslavnih naroda“.

Na manifestaciji je glavnu reč imao ruski ambasador u Srbiji Aleksandar Čepurin, dok su sa srpske zvanične strane u prvim redovima bili jedan tekući i jedan bivši ministar, Aleksandar Vulin i Bratislav Gašić. Vijorile su se ruske i srpske zastave, a mnogi učesnici su nosili aksesuare iz uvoza – narandžasto-crne „georgijevske“ tračice i majice sa likom V. V. Putina. Vraćajući se na primenjivost teze o banalnom nacionalizmu, zanimljivo je citirati jednog moskovskog blogera, koji piše da će poverovati u spontanost organizovanja marša „Besmrtni puk“ onda kada se budu organizovali i marševi sećanja na stradale u gulazima. U našoj verziji marša u slavu pobednika u Drugom svetskom ratu, spontano su izostali simboli Narodnooslobodilačke borbe Jugoslavije.

Iako sahranjivanje jugoslovenskog doprinosa pobedi nad fašizmom u Srbiji traje već decenijama, ono dobija nove hibridne dimenzije. Nastavlja se, s jedne strane, proces revizije istorije Srbije od 1941. do 1945. godine, odnosno rehabilitacija saradnika nacističkih okupatora, sa najupadljivijim slučajem Milana Nedića, upravnika Srbije pod Trećim rajhom. Istovremeno, „delegiranje“ pobede u Drugom svetskom ratu Ruskoj Federaciji (sada više ne SSSR-u) služi kao sredstvo za cementiranje kolektivnog zaborava nad ključnom ulogom jugoslovenskih partizana-komunista u pokretanju otpora fašizmu na našim prostorima. Stoga, činjenicu da na našoj replici moskovske parade nije bilo partizanskih obeležja i jugoslovenskih zastava objašnjava, to jest „normalizuje“ informacija o tome da je manifestacija, ipak, više ruska nego naša. Pa tako i pobeda u Drugom svetskom ratu ne mora biti više „preterano“ naša, jer za partizane koji bi se sećali jugoslovenstva kao važnog dela svog otpora pred nacistima, ustašama i četnicima više nema mesta u domaćoj istoriji.

Ima li antifašista među potomcima? Da, no nećemo ih naći na opisanim manifestacijama. Među njima, kontinuirano marginalizovane, u Srbiji su Žene u crnom, feministička antiratna grupa, koja je razumela vezu nacionalističkih ratova 1990-ih sa fašizmom i stvorila sopstvenu uličnu ikonografiju antiratnog protesta, u kome se iskustvo običnih ljudi suprotstavlja banalnosti etnonacionalnog „zbijanja“. Od najnovijih primera, upravo u sedmici Dana pobede, stiže aktivistički video hrvatskog glumca Rene Bitorajca „Mi Hrvati“, u kome se on izruguje licemerju europeiziranog, malograđanski upristojenog nacionalizma u varijanti post-1990ih:

„Sami sebi dovoljni

nikom drugom povoljni

ideološki pogubljeni

nepristojni čak i

vulgarni

puni mržnje prema svakom

koji isto ne misli

to smo mi … (?)“ (znak pitanja A. D.)

Delegiranje autohtonog iskustva jugoslovenskog antifašizma, u našem slučaju – Rusiji, u Hrvatskoj – evropskoj zaleđini, još je jedan, samo naš „bratski“ pad u glib banalnog nacionalizma.

Autorka je profesorka na Fatih univerzitetu u Istanbulu