Srpske veze sa Ukrajinom

A ta sramota narasla mi je do ogromnih razmera kada sam pročitao da preko 80 odsto Srba podržava Putinovu zlikovačku agresiju na Ukrajinu.

Toj više od četiri petine zablesavljenih Srba prvenstveno je namenjen ovaj tekst. Jer na celom ovom belom svetu ne postoji narod koji je Srbima bliži od Ukrajinaca.

Evo zbog čega sve, bar u najkraćem.

Nekada nam je povremeni gost u domu bio jedan od poznatijih srpskih istoričara Đorđe Sp. Radojičić.

Između ostalog, pričao nam je da je prapostojbina Srba bila upravo – Ukrajina!

I stoga nije nikakvo čudo što su srpski i ukrajinski jezik daleko bliži – kako su lingvisti utvrdili – nego recimo srpski i ruski.

Kako po struci nisam istoričar, ovde ću izneti samo skraćenu kompilaciju sabranu iz tekstova koji na ovu temu već odavno postoje.

Evo jednog kratkog uvodnog dela autora LJubivoja Cerovića „Srbi u Ukrajini“: „Prošlost srpskog naroda, u različitim razdobljima, bila je vezana i za Ukrajinsku zemlju. Ovde su u ranom srednjem veku, u Bojkiji, živeli preci Srba, pre nego što su se odselili na Balkansko poluostrvo. U Zakarpatju, u srednjem veku, srpski despoti imali su prostrane posede. Tragajući za slobodom, srpski graničari iz Pomorišja i Potisja, polovinom 18. veka, naselili su oblasti oko Dnjepra i Dona – Novu Serbiju i Slavjanoserbiju. Bežeći ispred turske osvete, posle propasti Prvog srpskog ustanka, vožd Karađorđe je sa rukovodstvom ustanka, našao utočište u ukrajinskom gradu Hotinu. Od osnivanja Odese, u ovom ukrajinskom crnomorskom gradu, Srbi su imali značajnu ulogu u privrednom, društvenom i kulturnom životu. Ovaj grad je u vreme Prvog svetskog rata postao središte okupljanja dobrovoljaca, koji su u sastavu srpskih divizija odlazili na Solunski front. U vreme Otadžbinskog rata Srbi su se protiv nacističkih agresora borili u sastavu ukrajinskih partizanskih jedinica. Bratska saradnja između dva slovenska i pravoslavna naroda – Srba i Ukrajinaca – traje vekovima. Ona je temelj prijateljskim odnosima dveju nezavisnih i suverenih država, Jugoslavije i Ukrajine.“

U zajedničkoj istoriji naša dva naroda, značajno je da je despot Stefan Lazarević dobio vlastelinstvo u Mukačevu, kojim je upravljao Nikola Rac (odnosno Rascijan – Srbin na mađarskom jeziku), na zapadu današnje Ukrajine.

Neprestani napadi Turaka na Balkan prvenstveno su pogađali Srbe koji su se raspršili na razne strane.

Neki od njih, bojeći se unijaćenja (pokatoličavanja), umesto na zapad organizovano su se selili na sever, u bivšu postojbinu.

U ne tako malom broju, bar za ondašnje prilike, Srbi su se naseljavali i u Kijev, u koji su stigli 1752. godine.

O životu slavnog Simeona Piščevića u Kijevu i njegovim „Memoarima“ ovde neću pisati jer bi zauzeli previše mesta.

U kijevskoj Duhovnoj akademiji, između 28 Srba, školovao se i Jovan Rajić, čovek od najobrazovanijih Srba svoga doba, koji je od strane te akademije bio proglašen za jednog od njenih najboljih studenata.

Veoma često prelistavao sam i pročitavao njegovu impozantnu „Istoriju raznih slovenskih narodov, naipače Bolgar, Horvatov i Serbov“, pisanu u keliji manastira Hilandara i objavljenu 1794. godine. (Duhovnu kijevsku akademiju pohađali su i pravoslavni teolog Makarije Petrović, pa Živojin Žujović, pa pisac Svetolik Ranković, najpoznatiji kao autor romana „Gorski car.)

Tokom kartografskih istraživanja, bio sam u jednoj davnoj prilici da na brzinu pogledam istorijsku kartu Ukrajine u čijem je samom geografskom središtu bila ucrtana i Nova Srbija.

Kratkog veka – od 1752. do 1764. godine – Nova Srbija je praktično bila vojna oblast, nastanjena husarskim i pandurskim pukovima koji su je branili od turskih najezdi. Jedan od najpoznatijih srpskih voždova, Karađorđe Petrović, bio je u Hotinu predstavnik Srba u Heteriji, pokretu koji se borio protiv turskih osvajača i koji je osnovao Riga od Fere 1795. godine, čiji se prelepi spomenik temelji preko puta Kalemegdana.

Evo naziva naselja koja su Srbi u Ukrajinu preneli iz balkanske (pretežno vojvođanske) Srbije i drugih mesta koja su naseljavali:

Sombor (Dikivka), po Somboru u Vojvodini; Sentomaš, po Sentomašu, današnjem Srbobranu; Slankamen, po Slankamenu; Vršac (Nesterivka)i; Subotica (MalaAdžamkai; Mošorin (Nekrasivka); Senta (Mogilovo); Kanjiža (Tri Barjaki); Martonoš (Jermina Balka); Pančevo (Oljhovatka); Nadlak, po Nadlaku u Rumuniji; Turija; Vladimirovac; Vukovar; Feldvar, po Veldvaru ili Feldvarcu, današnjem Bačkom Gradištu; Čongrad (Andrusivka), po Čongradu u Mađarskoj; Zemun (Plahtijivka); Varaždin; Kovin; Vilagoš (Derijivka), po Vilagošu, današnjoj Širiji u Rumuniji; Bečej (Usikivka) – lenj sam da na današnjim kartama Ukrajine proverim da li i u kojoj meri ti nostalgični nazivi i danas postoje, ali verujem da nekih još ima.

Univerzitet u Harkovu osnovan je 1803. godine, a među njegovim profesorima bilo je i dosta Srba.

Atanasije Stojković, pisac prve „Fizike“ na srpskom jeziku, bio je jedno vreme čak i rektor tog univerziteta.

Pa pravnik Gligorije Trlajić, pa predavač rimskog prava Teodor Filipović, blizak saradnik prote Mateje Nenadovića, pa Mihailo Filipović, kasnije sekretar srpskog Praviteljstvujušćeg sovjeta…

U crnomorskoj Odesi zamašan kapital stvorili su srpski trgovci Jovan Riznić i Atanasije Gereski, a među najznačajnijim srpskim imenima Odese našoj kulturnoj javnosti svakako je poznat Dimitrije Tirol, između ostalog prijatelj i Vuka Karadžića, ali i autor knjige iz 1842. godine „Kazivanje starih Trebješana“, prepuna dragocenih istorijskih podataka, nikada i nigde ranije zabeleženih.

Želim da naglasim još dva značajna momenta iz relativno skorašnje istorije.

Prilikom napada Habsburške monarhije na Srbiju 1914. godine, oko 3500 Srba su se, nalazeći se na teritoriji Ukrajine, namerno predavali ruskoj vojsci sa molbom da se vrate i odbrane napadnutu Srbiju.

NJihova borba, bar kod nas, ovekovečena je u Cerskoj i Kolubarskoj pobedi.

Da bih se oslobodio detaljisanja u isticanju drugog momenta, još jednom ću citirati samo kraj već pomenutog teksta LJubivoja Cerovića: „Učešće Srba u partizanskom ratu u sastavu ukrajinskih jedinica doprinelo je zbližavanju dva bratska slovenska naroda, koji su se u najvećoj svetskoj ratnoj kataklizmi našli rame uz rame u redovima antifašističkih snaga, koje su pobedile nacističke agresore.“

A sada da pređem na današnje stanje.

Rusija nije slobodna zemlja, ona je Putinov zarobljenik, isto kao što je i Srbija Vučićev.

Obema državama upravlja se despotski, sva mišljenja suprotna vladajućim onemogućavaju se medijski, sudski, na sve moguće načine, čak i ubistvom političkog protivnika ili neistomišljenika.

U obe zemlje na snazi je, suštinski, kulački sistem.

I obe zaglibljene u autokratiju kaskaju za demokratskim zemljama.

Da nije gasa i nafte koje im je podarila zemlja, Rusija bi teško preživljavala.

A domaće preduzetnike i poljoprivrednike Vučić potpuno uništava subvencijama strancima, prodajom zemljišta, rudnih bogatstava, dovođenjem za rukovodioce neznalica, nezabeleženim rastom dugovanja.

I zbog toga se njih dvojica, što javno što tajno, neprestano podržavaju.

Ono što Vučić ne sme javno da izgovori, besomučno plasiraju njegove televizije i tabloidi, do te mere lažući da je u jednom od njih na naslovnoj strani stajalo „Ukrajina napala Rusiju“.

Putinovim divljačkim vojnim atakom na Ukrajinu, bezumno je rastočeno još ono malo preostalog međunarodnog prava.

Ali brojna podrška iz Srbije ovim povodom Putinu prosto je neobjašnjiva.

Zbog čega se iz Srbije javlja toliko mnogo dobrovoljaca koji bi hteli da ubijaju Ukrajince?

Da li su ti dobrovoljci svesni da ubijanjem Ukrajinaca posredno ubijaju i potomke davnih srpskih predaka, jer živeći zajedno Ukrajinci i Srbi su sigurno imali i rodbinske veze.

Da li je Boško Obradović, lider Dveri, koji je dobio nagradu Miloš Crnjanski, a na tom književniku nekada i diplomirao, ikada čitao njegove Seobe?

Zabeleške o Ukrajini?

Odakle tolika bezosećajnost Srba prema Ukrajincima?

Posebno je pitanje zašto su Srbi većinski potpuno nemi na rušenje čitavih ukrajinskih gradova, stambenih naselja, dečjih igrališta i svega što ruski projektili mogu da dosegnu, iako Rusi znaju da tu vojske nema.

Čime se pravda totalno uništavanje Ukrajine za čiji oporavak će biti potrebne decenije, ako ne i čitav vek?

Da li su srpski bilmezi svesni da se ovim ratom sakati svetska ekonomija, te da će mnogi ljudi, u Africi posebno, umirati od gladi?

Ili se samo teše Vučićevim rečima da mi imamo dovoljno brašna? (dobrim delom pokradenim i iz robnih rezervi, ali koga je briga.) Ne uvodimo sankcije Rusiji, kao što to čini veliki ostatak sveta, zato što nemamo dovoljno gasa i nafte?

Pa nemaju ih ni mnoge druge zemlje, ali to ipak čine.

Da zaključim: nepostojanje empatije prema Ukrajincima svedoči o tome koliko smo postali bezdušan narod, bez elementarnog osećanja za pravdu, za progon i uništavanje drugih naroda, duboko skloni despotiji umesto demokratiji, slepi prema tome koliko će ovaj rat uticati i na budućnost Srbije.

Samo nam ostaje da se nadamo da će američka diplomatska poseta Srbiji takvo stanje bar delimično izmeniti.

Autor je istoričar kartografije i književnik