Stefan Nemanja nije otac srpske državnosti

Ne ulazeći u mnogobrojne probleme, ovoga puta skrenućemo pažnju samo na jedan koji se tiče istorijske verodostojnosti.

Kao stih iz neke dečije recitacije na sve strane čujemo sintagmu „spomenik Stefanu Nemanji, osnivaču srpske srednjovekovne države“, svakodnevno ponavljanu u svim medijima, pisanim i elektronskim.

Novinari, publicisti, umetnici i raznoliki kulturni poslenici uzdižu je u ravan aksioma i izgovaraju sa stamenom samouverenošću. Iznenađujuće je i da to čine i oni koji bi svakako morali da znaju da je posredi ogromna istorijska pogreška.

U pitanju je grubo nepoštovanje istorijskih činjenica, eklatantno neznanje i svojevrsno odricanje od viševekovne istorije srpske državnosti.

Jednostavno rečeno, srpska država je nastala davno pre Stefana Nemanje i on se nikako ne može smatrati njenim osnivačem, ocem srpske državnosti.

Jednostavna činjenica koja se, očigledno, veoma često gubi iz vida, kazuje da je prednemanjićki period bio znatno duži od vremena Nemanjića (pet vekova prema dva veka). Najkasnije od sredine IX veka, a razborito je pretpostaviti i stoleće i po ranije, može se govoriti o srpskoj državnosti.

Izvorni podaci kazuju da je prvi imenom poznati srpski knez bio Višeslav koji je vladao oko 780. godine, da ga je nasledio sin Radoslav, a njega, takođe, sin Prosigoj. O vladavini ove trojice knezova ništa nije sačuvano, a iscrpniji podaci sačuvani su o Vlastimiru, Prosigojevom sinu i Višeslavovom praunuku, koji je vladao u četvrtoj i petoj deceniji IX veka.

Taj niz vladara koji se nastavlja do polovine X veka čini najstariju srpsku dinastiju – Višeslaviće (u literaturi ih nazivaju i Vlastimirovići). U sledeća dva veka, XI i većem delu XII stoleća, smenile su se još dve srpske dinastije – Vojislavići koji su vladali Dukljom i Vukanovići.

Nemanjići su, dakle, tek četvrta srpska dinastija, ali uistinu najvažniji vladarski rod koji je srpske zemlje predvodio tokom dva „zlatna“ veka (1166-1371).

Stefan Nemanja je bio samo jedan u nizu velikih župana koji su vladali srpskim zemljama. Naravno, neizmerne su njegove zasluge za uzdizanje srpske srednjovekovne države i osnivanje najslavnije srpske srednjovekovne dinastije.

Međutim, nikako se ne smeju potceniti napori Nemanjinih prethodnika, srpskih velikih župana koji su vodili Srbiju kroz lavirinte balkanske, pa i evropske politike. Nalazeći se između dveju sila, Vizantije i Ugarske, kao između čekića i nakovnja, oni su, korak po korak, mukotrpno krčili put ka nezavisnosti.

Međutim, Stefan Nemanja je zasenio sve dotadašnje velike župane i otvorio je prelomno razdoblje u srpskoj srednjovekovnoj istoriji, razdoblje koje je trajalo sedam decenija, od Nemanjinog dolaska na vlast 1166. do smrti Svetog Save 1236. godine.

Nemanja je iskazao čvrsto versko opredeljenje ka pravoslavnom hrišćanstvu i vizantijskoj kulturi. Poznato je da su se Srbi, kao najzapadniji pravoslavni narod, nalazili na mestu gde su se sučeljavali hrišćanski Istok i hrišćanski Zapad, dva sveta neretko smeštena na isključujućim frontovima istorije.

Činjenica je da su Srbi pretrpeli određeni uticaj i sa Zapada, ali je nesporno da su presudni ipak bili vizantijski civilizacijski obrasci. Upravo su na toj civilizacijskoj klackalici, Nemanjina uloga i neopozivo okretanje istočnom hrišćanstvu bili vizionarski i odlučujući.

Stefan Nemanja je prešao dugačak put od vizantijskog zarobljenika početkom sedamdesetih godina XII veka, do vladara države koja je stekla međunarodno priznanje u okvirima vizantijskog civilizacijskog kruga, devedesetih godina istog XII stoleća, dakle u razdoblju samo nešto dužem od dve decenije. Naslednicima je ostavio državu veoma razmaknutih granica koja se prostirala od Jadranskog mora do doline Morave.

Činjenica da je srpska srednjovekovna država u razdoblju koje je prethodilo Stefanu Nemanji bila vazalna ni u kom slučaju ne umanjuje njenu državnost. Odricati se toga bilo bi isto kao kada bismo se odrekli državnosti moderne srpske države za period od 1804. do 1878. godine, kada je Srbija bila, ne računajući ustanički period, autonomna, odn. vazalna država.

Srbija je stekla puno međunarodno priznanje tek na Berlinskom kongresu 1878. godine. Ako je Nemanja naš prvi suvereni vladar Srednjeg veka, Milan Obrenović je naš prvi suvereni vladar Novog veka, ali ni Nemanja ni Milan nisu osnivači srpske srednjovekovne i novovekovne države.

Stefan Nemanja, dakle, nije bio „osnivač srpske srednjovekovne države“, ali je bio rodonačelnik najslavnije srpske dinastije u Srednjem veku, vladarskog roda koji je Srbiju za dva veka od vazalne države uzdigao do Carstva i najmoćnije države u jugoistočnoj Evropi, države čije su teritorije zapljuskivala tri mora – Jadransko, Egejsko i Jonsko.

Autori su istoričari