Viktorija Šimon Vuletić, foto: Natalija Jakovljević/DanasBela Hamvaš, srpskoj čitalačkoj javnosti verovatno najpoznatiji mađarski pisac i „filozof života”, govori u jednom eseju da starenje podrazumeva melanholiju. Neobjašnjivi gubitak koji ne može da nadomesti pastiš novokomponovanog napretka oličenog u ćiftinskom trgovanju resursima Subotice, njenom istorijom i kulturom uzetom u najširem smislu.
Taj osećaj života lišenog optimizma je usud ovog grada, jedno od opštih mesta koje ponavljamo ističući i da smo „grad secesije” ili „bastion multikulturalizma”, grad harmoničnog suživota „naroda i narodnosti”, kako se to govorilo u eri kada je ideja jugoslovenstva još imala veliku integrativnu moć, čak i među manjinama drugačijeg jezika, kulture i istorijskog iskustva. Ako je imala…
Subotica je uprkos svemu moj grad koji mi je omogućio sve što normalan ljudski život zahteva: dom, porodicu i posao u struci. Moj lični nesporazum sa gradom izvire iz decenija raznih obmana, koje umesto da se razrešavaju, samo se produbljuju, stvarajući taj simulakrum stvarnosti u kojoj kao ubrzano napredujemo, jer eto, neke ulice su konačno asfaltirane, gasna mreža se širi, investitori grade na sve strane ne obazirući se na osnovne zakone urbanizma, dobili smo novu, svetleću fontanu iz franšize i novo pozorište za koje tragikomično ponavljamo da je „Skadar na Bojani”.
Usput su tokom prošle godine tri etnički intonirana spomenika konačno zacementirala podele na naš i njihov grad. Da se najzad potvrdi da u ovom gradu nemamo zajedničke imenitelje kao građani Subotice.
Međutim, neke razlike su ipak očigledne: dok spomenik gradonačelniku Karolju Birou, koji je inicirao gradnju nadaleko čuvene subotičke Gradske kuće, užurbano korača prema svom remek delu, a biskup Ivan Antunović, narodni prosvetitelj, sedi sa knjigom u ruci uz skute katedrale svete Tereze Avilske, kralj Petar se na malenom trgu ispred nekadašnjeg Sokolskog doma nadmoćno uzvisio nad gradom na pet metara visokom robustnom postamentu, kao upozorenje za eventualne sumnjivce, izdajice i strane plaćenike da je ovo država Srbija! Jer, izreći kritiku se i ovde knjiži kao izdaja fragilne dominacije jedne krajnje nazadne ideje o nacionalnom identitetu.
Zbog čega mi je poseban gušt da srpske nacionaliste bacam u amok (da citiram Basaru) pišući da je Subotica grad u Srbiji, a ne srpski grad.
Grad etnonacionalista koji se unapred slade zbog predstojećeg popisa stanovništva koji će najzad pokazati da je domicilno stanovništo najzad svedeno na meru da, kao i u drugim vojvođanskim gradovima, ne smeta u konačnom brisanju tog mrskog, „lažnog” vojvođanskog identiteta.
O kojem je neko napisao da se „mi Vojvođani ne rađamo pitomi… Tajna je u babinoj štrudli iz koje curi mak pa sve miriše na mir u svetu…”
Volim taj, takoreći budistički mir autohtonih „Subotičanera” saživelih sa našom etnički i jezički izmešanom stvarnošću, sa Suboticom koju zbog svog dvostrukog porekla simboliše Danilo Kiš, verovatno najveći pisac rođen u ovom gradu. Kiš, naravno, nije jedini predstavnik tih višestruko isprepletenih identiteta koji svedoče da ovo ipak nije grad etničkih i kulturnih segregacija, iako kao antropolog znam da svaka manjinska zajednica suočena sa asimilacijom teži da se zaštiti smanjivanjem praga tolerancije na druge i drugačije. Što dovodi do zaključka da u Subotici žive samo manjine.
Zbog toga je možda teško razumeti Suboticu, ako ne govorite i mađarski jezik, ako niste svesni njihovog kulturnog i istorijskog nasleđa, kao što su se Mađari u Subotici poslednjih godina svesno posvetili priznavanju doprinosa gradu njenih nekadašnjih jevrejskih žitelja, prognanih početkom Drugog svetskog rata u geto, a zatim deportovanih u logore smrti. Subotički Mađari su svoj dug prema jevrejskoj zajednici umanjili renoviranjem Sinagoge, čemu je u velikoj meri doprinela i mađarska država, što nije opravdanje za činjenicu da danas u njoj odzvanja razigrani Vivaldi, ali to je sada već druga priča.
S druge strane, nedavni pokušaj nacionalnog saveta da zabrani predstavu studenata glume „Kazimir i Karolina” izazvao je toliki otpor da nije bilo relevantnog vojvođanskog mađarskog intelektualca koji u autorskom tekstu nije izrazio svoj protest tim povodom. Naši sugrađani Mađari pokazali su nam time primer građanske svesti i vrednosne orijentacije, iako s druge strane ni danas ne mogu da im oprostim što u svom otklonu prema narodnooslobodilačkoj borbi nisu osnovnu školu, koja je pre raspada Jugoslavije nosila ime „Osma vojvođanska udarna brigada”, nazvali po Subotičaninu Nandoru Glidu, učesniku rata i pripadniku brigade, a istovremeno i svetski poznatom vajaru čija skulptura i danas stoji u dvorištu škole. Umesto toga dali su joj ime po adresi škole – „Majšanski put”.
Građansko i nacionalno svakako nije u koliziji tamo gde su vrednosti utemeljene na priznavanju istinskog doprinosa znamenitih ličnosti kulturnoj istoriji grada. Utoliko je vredniji i trud zaposlenih u institucijama kulture da nam prikažu integralnu sliku Subotice, kao što je, na primer, Olga K. Ninkov 2010. godine izložbom „Lica vremena” kroz monumentalne portrete istorijskih ličnosti, od Marije Terezije do Josipa Broza Tita, diskretno ukazala na prolaznost i vladara i politika. Nažalost, Subotica je upravo zbog politike često odustajala od svojih vrednosti, znamenitih ličnosti i jasnog mapiranja svoje prošlosti, kao da je kulturološki postala preslaba da se nosi sa mentalnim nasleđem svojih izuzetnih pojedinaca.
Tako je bez znanja javnosti iz Subotice odneta etnografska zbirka Tibora Sekelja, na obeležavanju rodne kuće Radomira Konstantinovića preko puta pravoslavne crkve pojavilo se iz grada više pripadnika drugih nacionalnosti nego Srba, kao i na postavljanju spomenika profesoru Savi Babiću, najplodnijem prevodiocu sa mađarskog na srpski jezik. Milovanu Mikoviću, pesniku i esejisti, kao i dugogodišnjem uredniku Subotičkih novina i časopisa Rukovet nije organizovana komemoracija u svečanoj sali Gradske kuće, ali jeste minornom političaru koga se sutra niko neće sećati. Ne čudi onda poznati stih pesnika Lasla Gala posvećenog Subotici: „U zabiti. Gde bi i kraljević danski šapatom izustio ne biti…”
Ne biti danas u gradu koji je otvorio kancelariju kapetanu Draganu, ne biti deo kulturne politike koja težište stavlja na prošlost, a nije u stanju da ni posle više od sto godina izda na srpskom dvotomnu monografiju Ivana Ivanjija „Istorija slobodnog kraljevskog grada Subotice”, ne biti saučesnik u intelektualnom uprosečavanju i estetskom osakaćivanju grada, ne biti pomiren sa razbojničkim preotimanjem institucija kulture od onih koji su ih stvarali, kao što se desilo sa Fondacijom Danilo Kiš, ne biti na strani onih koji gradu nameću makazama cenzora krojeni identitet.
I uprkos svemu što joj ne ide na ruku, ta tiha, pomirljiva Subotica pokazala je znake građanskog buđenja i prepoznavanja javnog interesa kada se usprotivila rušenju starog gradskog jezgra, kada je izvojevala sklanjanje bilborda sa sredine šetališta koje i danas uz podršku građana nosi ime Aleja maršala Tita, kada se preko društvenih mreža pobunila zbog postavljanja avantura parka na peščanu plažu na Paliću, kada je ustala u odbranu to malo šuma što nam je preostalo. Jedna mlada, kompleksima neopterećena, samosvesna i hrabra Subotica vratiće, sigurna sam, deo nekadašnjeg sjaja i ponosa gradu čije ime na mađarskom -„Szabadka” – znači nešto kao slobodica. Još uvek mala, ali definitivno sloboda…
Viktorija Šimon Vuletić je etnolog-antropolog, muzejski savetnik Gradskog muzeja Subotice, prevodilac sa mađarskog i engleskog jezika. Od 2010 do 2017. direktorica Art bioskopa Aleksandar Lifka, idejni tvorac Međunarodnog festivala horora i fantazije Hrizantema i jedna od osnivača Umetničke radionice Medijala.
Više vesti iz ovog grada čitajte na posebnom linku.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
