U slavu Joanikija dostojnog

Prva je da je Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori okupaciona tvorevina, institucija druge države i da kao takva funkcioniše u novim, promenjenim geopolitičkim i državno-pravnim odnosima.

Druga je mnogo opasnija, podmukla i slobodno se može reći anticivilizacijska. Ona glasi – srpstvo je ideologija, Srbija je agresivni hegemon u regionu, a Srbi u Crnoj Gori su politička kategorija.

Ni najviši crnogorski zvaničnici nisu se ustručavali da se prema Srbima u Crnoj Gori odnose kao prema poturicama, kao prema recidivu navodne srpske okupacije, kao prema odnarođenom delu stanovništva koji će povratkom crnogorske nezavisnosti povratiti svoj odbačeni crnogorski identitet. Zapanjuje sličnost sa ustaškom vizurom srpskog elementa u „lijepoj njihovoj“.

Ali, vratimo se crkvi, jer, na moju veliku žalost, na Balkanu (a i šire) umesto da u eri postmoderne i multiplih tehnoloških revolucije države dobiju novi sadržaj usklađen potrebama milenijalnih generacija, one regresiraju i vraćaju se svom prevaziđenom obliku vladavini pendreka, propagande i mantije.

U Crnoj Gori crkvom se najčešće bave osobe koje se izjašnjavaju kao ateisti. Ali njihov ateizam nije prepreka, niti nedostatak (naprotiv) u sveobuhvatnoj analizi uticaja i mesta crkve u savremenom društvu.

Problem je njihov agresivni antiteizam, njihova nekontrolisana netolerantnost ne prema veri kao takvoj, ne prema institucionalno organizovanoj religiji, već samo prema jednoj crkvi i njenim velikodostojnicima.

Crnogorski nacionalizam sve češće dostiže nivo pregrejanosti i nije tajna da njime manipulišu razni politički centri moći koji imaju samo jedan cilj – da svoju moć zadrže, očuvaju i uvećaju. Nova klasa montenegrinske buržoazije koja je izašla iz komunističkog političkog porodilišta želi da zaokruži svoj feud, da udari voštani pečat svojoj vlasti i da materijalizuje inerciju geopolitičke mantre devedesetih.

Sve ostale hadžije su sebi podelili rejone, pa je red da oni sebe okrune krunom nespornih gospodara jadranskog Monaka.

A šta je bolje i efikasnije od jeftinog, kafanskog, primitivnog nacional-šovinizma koji se poput psihodeličnog aerosola pušta preko nacionalnih frekvencija omamljenom narodu? Taj narod onda euforično kliče nacionalnim vođama ne pitajući za poreklo imovine, za rasprodaju državnih resursa, za organizovnu trgovinu narkoticima.

Svaki nacionalizam oslanja se na mitomaniju, a „teorija o poreklu“ je polje otvoreno za sve vrste egzibicionista i opsenara. Danas se većina južnoslovenskih naroda odriču svoje slovesnosti pa poreklo traže u antici (Makedonci), Persiji (Hrvati), Vinči (Srbi), Duklji/Iliriji (Crnogorci). Dogma autohtonosti služi da bi ojačala ionako plitke temelje državnosti balkanskih naroda i ona deluje tragikomično kod onih koji su spletom različitih istorijskih okolnosti ili zakasnili ili zaostali u procesu etnogeneze.

Ko je stariji – Crna Gora ili crkva u njoj?

Ako polazimo sa suvoparnog formalističkog stanovišta, ono koje neretko zauzimaju protivnici SPC-a, država pod nazivom Republika Crna Gora nastala je 12. oktobra 1992. godine. Crna Gora je postala republika 1946. godine, kao narodna federalna jedinica unutar FNRJ, a socijalistička republika je od 1963. Republika Crna Gora postala je suverena država ustavom iz 1974, a nezavisna država je od 2006. godine.

Po istoj hronologiji SPC postoji od početka treće decenije dvadesetog veka, a mitropolija crnogorsko-primorska još je mlađa.

Ali, ove činjenice koje mogu biti tema nekog televizijskog kviz ispitivanja ne mogu da sakriju, potiru ili promene državni i crkveni kontinuitet koji postoji na prostoru koji zauzima današnja Crna Gora. Taj kontinuitet je viševekovni i zlonamerno je i diletantski fiksirati se na burni i konfuzni devetnaesti vek, vek naroda, vek romantizma, vek imperijalizma. U tom veku nastaju nacije i nacionalne države, u skladu sa tim i njihove crkvene organizacije. U tom periodu crnogorska država i crkva dostižu pun stepen međunarodno-pravne u državnom i kanonsko-organizacione u crkvenom slučaju.

Po tom obrascu svaka nezavisna država ima i svoju nezavisnu crkvu. Primer Srbije je eklatantan kroz njenu državnu i crkvenu autonomnost posle hatišerifa i potpunu nezavisnost posle Berlinskog kongresa.

Ali, jedna činjenica se namerno prenebregava – postojanje Pećke patrijaršije.

Kada god je postojala Pećka patrijaršija, nikada nije postojala nikakva autonomna ili autokefalna crkva, bilo srpska, bilo crnogorska. Čak i kada je postojala nezavisna država na prostoru današnje Crne Gore, crkva je ostala zajednička. Primer za to je period posle raspada Dušanovog carstva, vreme Balšića i kneza Lazara, kada oba velikaša pregovaraju ko će naslediti upražnjeni pećki presto.

Pećka patrijaršija je dva puta ukidana i tri puta vaspostavljana i ona predstavlja jedinu legitimnu i kanonski legalnu crkvu na prostoru bivše Jugoslavije. Ceo pravoslavni svet to priznaje, kao što ceo svet priznaje nezavisnu i suverenu Crnu Goru.

Problem ustoličenja Joanikija nije crkveni, već politički problem. Crkva po kanonima mora da poštuje volju verujućeg naroda prilikom ustoličenja duhovnog pastira, ali taj izbor je neupitan posle čuvenih litija koje su preobrazile i duhovno i politički Crnu Goru.

Kao profanisani liberal ideali mi nalažu da se jednako snažno zalažem za održavanje Prajda, koliko i za ceremoniju hirotinisanja crnogorsko-primorskog mitropolita. Sloboda je vrhovni zakon ljudski, a ona važi čak i za one, poput crkve, koji drugima tu slobodu spore.

Država je dužna da crkvi obezbedi nesmetano i bezbedno konzumiranje ustavom zagarantovanih prava. Crna Gora tako može pokazati celom svetu da je uređena, demokratska i moderna država.

Autor je lekar, član Glavnog odbora Demokratske stranke