Zašto je Srbija opsednuta Šangajskom listom?

Od reprezentacije Srbije se očekuje da iz Kine donese medalju. Makar bronzanu. Sve ostalo će se smatrati neuspjehom. Zdrava seljačka logika, prosta kao pasulj.

Ali, kako, u svjetlu logike, tumačiti opsjednutost srpske akademske zajednice jednom kineskom listom na kojoj je vodeći srpski univerzitet godinama na nebitnom mjestu: najveći uspjeh je ostvario 2017. kada je zauzeo visoku 284. poziciju (ili tu negdje)! Ovih dana akademici, novinari pa čak i političari lamentuju nad padom beogradskog univerziteta sa prošlogodišnje nebitne pozicije (300-400) na još nebitniju poziciju nižu za oko 100 mjesta (400-500), na najnovijoj Šangajskoj listi za svjetsko rangiranje univerziteta.

Da li je u pitanju kineski sindrom u Srba? Zdrava seljačka logika, kad se uporedi stanje srpske košarke i visokog obrazovanja, jasno poručuje srpskim akademicima: ljudi, manite se ćorava posla. Na svjetskoj listi od 500 univerziteta samo su prvih 25-50 bitni. (Na primjer, jedan od kriterija koji su Kinezi propisali su Nobelove nagrade. Samo prvih 25-50 univerziteta, uglavnom američkih, u svojim redovima imaju veliki broj nobelovaca. Srbija u svojoj istoriji još nije proizvela nobelovca.) Ostalo je stvar statistike. Upregnete neki algoritam, kao kombajn, da nemilosrdno proguta nebitni ostatak i dodijeli neke nebitne brojke. Zato ne prolijevajte suze nad nebitnim. Čuvajte ih za nešto mnogo bitnije: akademsku laž u formi prepisanih disertacija, ili poplave nepotrebnih doktorata.

Rangiranje svjetskih univerziteta su započeli Kinezi 2003. godine. Kineska država ima jasan cilj. Kineska nauka mora dostići standarde američke. Da li su Kinezi za 16 godina nešto napravili? Jesu. Broj kineskih univerziteta na listi od 500 je danas oko 50. Ovo Kineze stavlja na poziciju broj dva, iza Amerike, koja na listi ima preko 100 univerziteta. Ali, Kinezi nisu uspjeli da uđu u najbitniji dio akademskog prostora. Na listi od prvih 100 univerziteta samo su četiri kineska. Postigli su kvantitet unutar ranga od 500 univerziteta, ali ne i kvalitet neophodan da pariraju Americi.

Da li je Srbiji potreban kineski akademski model? I da li Srbija treba da se uopšte brine oko rangiranja univerziteta? Irska profesorica, Helen Hejzelkorn, ekspertica za naukometriju (kako to rogobatno zvuči), kaže da je rangiranje univerziteta vrsta akademskog pomodarstva koje ne donosi ništa konkretno osim zabluda. Kineska lista nije jedina. Postoji više od 10 sličnih lista čiji su kreatori javne institucije i preko 100 komercijalnih lista. Zašto je Srbija opsjednuta kineskom listom? Jedna druga lista, Univerzitas 21, srpsku nauku stavlja u poziciju za medalje u nekim pokazateljima. Srpski seljak bi srpskom akademiku opet mogao održati lekciju iz logike.

Hejzelkorn dalje tvrdi da prekomjerno oslanjanje na naukometriju vodi ka „perverznim podsticajima“. Vrsta „perverznog podsticaja“ je prisutna i u srpskim interpretacijama naukometrije. Na primjer, moglo se pročitati ovih dana da je pad Beograda na Šangajskoj listi uzrokovan odlaskom dvojice penzionisanih, ali visokocitiranih matematičara na rad u inostranstvo. Njihov povratak na matični univerzitet, dosjetio se neko, može Beogradu vratiti „staru slavu“. Ali, seljačka logika je opet zdravija od akademske. Kome su penzioneri, bez obzira na nesumnjivi ugled, pomogli na duge staze? Ono što pomaže je mlada krv, a nikako penzionerska.

U tom smislu bolji od svih lista iz kuhinje akademskog pomodarstva su praktični rezultati iz svijeta nauke, koji onda otvaraju vrata privrede i kreiraju radna mjesta za mlade akademske talente. Iako udio nauke u srpskoj privredi nije veliki, postoji sektor u kome je Srbija, barem kada je u pitanju jugoistočna Evropa, u poziciji za medalje. Radi se o IT sektoru koji isključivo zavisi od mladih talenata. Oni Srbiji na godišnjem nivou donose preko milijardu dolara. Odličan primjer je američka kompanija Seven Bridges, čiji je suosnivač jedan mladi Srbin, Igor Bogićević.

Seven Bridges je zahvaljujući Bogićeviću jedan krak iz mjesta osnivanja, Bostona u Americi, pružio u Beograd, gdje je otvorio važnu ispostavu za mlade softverske inženjere. Ovi mladići i djevojke razvijaju softvere za analizu genoma, koje uz značajnu nadoknadu onda koriste svjetske akademske institucije, uglavnom u Americi i Evropi, da utvrde koji geni izazivaju rak, ili doprinose riziku od kardiovaskularnih ili neurodegenerativnih bolesti. Budžet za istraživanja ove vrste je u Americi i Evropi vrijedan na desetine milijardi dolara. Srpski mladići i djevojke su direktno na izvoru ovog toka novca i mogu Srbiji donijeti značajnu privrednu i akademsku korist, koju pomodarske akademske liste nikada neće moći da izmjere. Zato, bravo za srpske mlade talente, koji uprkos teškoćama srpske privrede uspijevaju na svjetskom tržištu znanja. Šteta što njihovi profesori više vjeruju sumnjivim listama, od Šangajske do ostalih, nego konkretnim dostignućima svojih studenata. Ali, ovo ne znači da ne dolaze bolja vremena uprkos profesorskom dogmatizmu. Nedavno osnovani Fond za nauku je u svoje Naučno vijeće imenovao Igora Bogićevića.

Autor je predavač na Brunel univerzitetu u Londonu