„Bosanski“ je politički, a ne lingvistički jezik

„U cilju elementarne edukacije članova Odbora, navest ćemo nekoliko osnovnih informacija o historijskoj utemeljenosti i razvoju bosanskog jezika“, kaže Zukorlić.

Da podsetimo javnost, g. Zukorlić je objavio tekst u pet nastavaka u listu Politika od 22. do 26. jula pod naslovom „Jezik bosanski opasnost za srpski?“, gde je takođe prozvao Odbor za standardizaciju srpskog jezika, vređao i Odbor i srpski narod pokušavajući politikantskim nastupom da zameni bilo kakve argumente.

Jer ozbiljne argumente ne može ni naći. Odbor je u istom listu 30. jula do 3. avgusta 2019. u odgovoru pod naslovom „Politikantstvom protiv nauke“ izneo naučnu i pravnu argumentaciju za svoju tvrdnju da bosanski jezik u odnosu na srpski može biti poseban samo na simboličkom planu, dakle po imenu, a nikako i lingvistički. Ukazali smo da to nije mišljenje samo srpske struke, pokazali da tako misle i svi značajniji bošnjački lingvisti iz BiH, među njima i svakako danas najpoznatiji Mithat Riđanović, a da je takvo mišljenje i lingvista u evropskim slavističkim centrima; zato se bošnjački (bosanski) jezik nigde ne studira kao poseban jezik.

Pošto se g. Zukorlić pozivao i na međunarodno pravo, Odbor je citirao i Evropsku povelju o regionalnim ili manjinskim jezicima, u kojoj se kaže da su regionalni ili manjinski – jezici koje tradicionalno upotrebljava manjinska zajednica neke države na određenoj teritoriji jedne države različiti od zvaničnog jezika te države, što ne uključuje dijalekte zvaničnog jezika te države.

Uputili smo čitaoce i g. Zukorlića na odluku Odbora od 13. februara 1998. godine, u kojoj je objašnjeno zašto se za simbolički jezik Bošnjaka u srpskom jeziku i narodu može jedino i isključivo koristiti naziv bošnjački jezik.

G. Zukorlić je, svestan naučne utemeljenosti argumentacije Odbora; u novom tekstu sve to zaobišao, a odlučio je da nas malo „edukuje“. NJegova „edukacija“ predstavlja slobodnu šetnju kroz istoriju, selektivno uzimanje nekih činjenica koje mu se čine pogodne, prepravljanje drugih da bi ih upodobio s vlastitim ciljem, zaobilaženje onih najvažnijih koje se ne bi mogle ni upodobiti kako bi on hteo.

Na početku g. Zukorlić ukazuje da je bosanski jezik u Sandžaku imao apsolutnu dominaciju do 1912. godine, tj. do oslobođenja ovog dela Srbije (tj. Raške oblasti) od Turske. Zaista otkriće. Prvi put čujemo da je Turska jednom delu porobljenog stanovništva, onom koje bi prešlo na islam, donosilo novi jezik, koji nije turski niti koji drugi jezik muslimana turske imperije, ali je zato isti kao jezik ostatka porobljenog stanovništva. Je li i u Šumadiji u vreme turskog ropstva bio „dominantan“ bosanski jezik, je li tako bilo i kod drugih porobljenih naroda – je li postojao i postoji li nekakav mađarski „bosanski“ jezik, makedonski „bosanski“ jezik, grčki „bosanski“ jezik, pa jermenski „bosanski“ jezik?

Dalje nam g. Zukorlić skreće pažnju na pojedine ličnosti iz starijeg perioda od vizantijskog cara Konstantina VII Porfirogeneta do Konstantina Filozofa, koji pominju bosanski jezik. Porfirogenet Bosnu naziva zemljica; ona je u njegovo doba bila posebna teritorijalno mala srpska zemlja u okviru tadašnje srpske države. Bugarski, ne „bizantijski“ spisatelj Konstantin Filozof pominje bosanski jezik; čuo je, verovatno za vreme svog života u srpskoj državi, neke razlike u srpskom jeziku ljudi iz Bosne prema jeziku ljudi iz Srbije.

Nije on filološki sagledavao ceo srpski govorni prostor pa da utvrdi da je bosanski poseban jezik u odnosu na srpski. Uostalom, i razlike između tadašnjeg bugarskog i srpskog jezika su bile takve da se prema današnjim naučnim kriterijumima ne bi moglo govoriti o dva jezika, kamoli o dva različita jezika u Srbiji i Bosni.

Zaboravlja g. Zukorlić da pomene, recimo, da je rimski papa u pismu dubrovačkom nadbiskupu iz 1188. godine Bosnu nazvao srpskom zemljom, kraljevstvom: „regnum Servilie quod est Bosna“ (srpska kraljevina, koja je Bosna) i da se između 1187. i polovine 13. veka u većem broju papskih povelja Bosna tako naziva. I u mnoštvu drugih takođe se govori o srpskom karakteru srednjovekovne bosanske države. Uostalom, bosanski ban Tvrtko I Kotromanić krunisao se za srpskog kralja srpskom krunom Nemanjića u manastiru Mileševi, a Stefan Tomaš bio je poslednji srpski despot i, potom, poslednji kralj Bosne. I tako dalje.

Pominje g. Zukorlić i Uskufijev rečnik iz 1631. godine „bosansko-turski rječnik“, a ne kaže da taj rečnik nema u naslovu prideve turski i bosanski. Inače u rečniku je čisto srpska leksika, nema u njemu ni današnjih turcizama, čak se ne javlja reč Alah, nego Bog. On svoj maternji jezik zove srpski, tako je u njegovim pobožnim pesmama, ilahijama, „Ilahije na srpskom jeziku“ (Ilahibezeban-isrb) i Poziv na vjeru na srpskom jeziku“ (Berandavet-iimanbezeban-isrb) – lepo kazano na kome su jeziku pisane.

Takođe pominje franjevca Divkovića i njegov Nauk krstjanski iz 1611, pa mu pripisuje bosančicu, a sam Divković je napisao da je to svoje delo štampao srpskim slovima. Ne pominje niz franjevaca koji ističu svoju srpsku pripadnost, čak se sarajevski nadbiskup Štadler pred kraj devetnaestog veka žali da ni franjevci nisu nikakvi Hrvati, da se smatraju Srbima. Negde u isto vreme, 1887, u zadarskom „Srpskom listu“ „Nekoliko Herc. Muhamedanaca za sve ostale“, na pokušaje franjevaca u „Narodnom listu“ da ih ubedi da su Hrvati, piše između ostalog: „Na pošljetku znamo mi svoje poreklo koje većinom kao i vaše potiče od pravoslavnih praoca, a znamo i to, da je naš jezik srpski“.

Posebno je zanimljivo Zukorlićevo navođenje srpskih lingvista i književnika u dokazivanju „historijske utemeljenosti i razvoja bosanskog jezika“, a u njegovom plemenitom edukacijskom trudu. To što Isidora Sekulić iznosi svoje impresije o srpskim piscima iz Bosne i njihovom jeziku za njega je dokaz da ona vidi poseban bosanski književni jezik. A gde je to I. Sekulić neposredno ili posredno rekla da Petar Kočić za nju nije srpski pisac i da ne piše srpskim jezikom?

Još je veće Zukorlićevo otkriće Petar Kočić kao borac za bosanski jezik. Istina je ipak sasvim drugačija. Kočić se borio protiv kvarenja srpskog jezika u vreme austrougarske okupacije BiH. Ali on nikad nije rekao da brani nekakav bosanski jezik. Kad kaže „naš jezik“, nije teško dokučiti iz Kočićeve tvrdnje koju citira Zukorlić „…jer je naš jezik i u najstarija vremena bio neobično lijep i zvučan, mnogo ljepši i narodniji od jezika u istočnim srpskim zemljama…“ (isticanje Odborovo). Na šta je tačno mislio Kočić, vidi se i iz produžetka Zukorlićevog citata: „…kad se stvarala naša novija književnost, hrvatska i srpska, kad se stvarao naš književni jezik, naš je dijalekat – bosanskohercegovački uzet za zajednički književni jezik dvaju bratskih plemena jednog nam naroda“.

Dakle, Kočić razlikuje dijalekte od književnog jezika. Kome ovo nije dovoljno, neka pročita njegov članak o programu obnovljenog časopisa Otadžbina, u kome kaže: „Srpski jezik kao isključivi treba uvesti u sva državna zvanja osiguravajući prvenstvo ćirilici“, slično govori i u članku „Za srpski jezik“ u Otadžbini iz iste godine. A šta misli o bosanskom jeziku, koji su austrougarske vlasti pokušale da nametnu u BiH kao neki novi državni jezik, iskazao je Kočić u svojoj „Sudaniji“.

Zukorlićevo potezanje akademika Aleksandra Belića radi dokazivanja „historijske utemeljenosti i razvoja bosanskog jezika“ gotovo da ne treba komentar. G. Zukorlić navodi Belićeve reči: „Nema nikakve sumnje da je bosanski jezik, zajedno sa Vukovim hercegovačkim i Daničićevim vojvođanskim, narodna osnovica našeg književnog jezika“. Taj citat najbolje negira samog Zukorlića. I iz ovog citata se vidi da Belić govori o narodnim govorima, a ne o književnim jezicima, koji čine „narodnu osnovicu našeg književnog jezika“. Belić je, govoreći o jeziku srpskih pisaca, kao i Isidora, stalno mislio na specifičnosti srpskog jezika kad se on realizuje u raznim pokrajinama: Bosni, Vojvodini, Hercegovini, Beogradu, ne pomišljajući da time „priznaje“ bosanski, vojvođanski, beogradski.

Slično nam interpretira, tj. sa svojim „popravkama“, g. Zukorlić i Bečki književni dogovor iz 1850: „Upravo je Karadžić, kao utemeljitelj savremenog srpskog jezika, skupa sa hrvatskim ilircem Ivanom Mažuranićem 1850. godine, pod patronatom slovensko-austrijskog lingviste Franca Miklošiča, potpisnik Bečkog književnog dogovora gdje je za osnovicu zajedničkog jezičkog standarda uzeto narječje bosanskog jezika stare Hercegovine“. Šta znači sintagma narječje bosanskog jezika stare Hercegovine, zna samo g. Zukorlić; dosad se u naučnim tekstovima nije pojavljivala. Naime, u tekstu tog dogovora pominje se južno, tj. ijekavsko nareč koje je značajno i zbog toga što je i dubrovačka književnost na njemu napisana što ističe i Zukorlić.

A po popisu stanovnika dubrovačke opštione iz 1890. ona je imala 11.177 stanovnika. Od toga je 9.713 govornika srpskog jezika, ostatak otpada na talijanski (716), mađarski (384) nemački (285), češki (52), slovenski 19), poljski (6) i ruski (2).

Iz svega navedenog vidi se da ne postoje činjenice, ako se one namerno ne iskrivljuju, koje bi potvrdile istorijsku utemeljenost bosanskog jezika, što želi g. Zukorlić. Današnji bosanski jezik može se istorijski naslanjati samo na propali pokušaj austrougarskih vlasti da u BiH stvore neki zemaljski jezik pod tim imenom, koji bi se razlikovao od srpskog, a čiju je gramatiku odbio da recenzira čuveni bečki slavista Franc Miklošič.

Završni pasus svog izlaganja g. Zukorlić započinje: „Mi Bošnjaci znamo koji je naš maternji jezik. Govorimo i pišemo bosanskim jezikom i njime učimo našu djecu da vole svoje, poštuju tuđe i dijele jezički i životni prostor sa komšijama i sugrađanima.“ Odbor ništa Bošnjacima ne osporava. Izneo je samo i argumentovano obrazložio stav da je „bosanski jezik“ politički, a ne lingvistički jezik, i da ni po kojem naučnom kriterijumu nije drugačiji od srpskog jezika. Naš stav je podudaran sa stavom lingvista u okruženju i evropskim slavističkim centrima, a u skladu je i sa Evropskom poveljom o regionalnim ili manjinskim jezicima. Taj jezik – u srpskom jeziku i u srpskom narodu može se zvati samo bošnjački.

Ovim tekstom, zatim tekstom Odbora u Politici (30. jula do 3. avgusta 2019) odlukama Odbora za standardizaciju srpskog jezika „Bosanski ili bošnjački jezik…“ iz februara 1998. i „O statusu bosanskog jezika“ iz jula 2015.

Odbor je izneo svoje mišljenje o ovome pitanju i g. Zukorliću i njegovim istomišljenicima i srpskoj javnosti i državnim institucijama. Nemamo više potrebu da sa Zukorlićem o tome diskutujemo; nauka ne menja niti može menjati svoje stavove kad su oni naučno utemeljeni. Na tekst g. Mehmeda Slezovića objavljen u Danasu 24-25. avgusta 2019, zbog toliko pokazanog neznanja i nerazumevanja stvari o kojim piše i zbog nivoa na kom je napisan, ne želimo da odgovaramo.