foto (BETAPHOTO/DRAGAN GOJIĆ)Od nedavno je u opštini Trstenik, u atarima sela Veluće i Riđevštica, na lokalitetu „Pečeni grob“ otpočeto geološko istraživanje za ispitivanje mogućnosti eksploatacije, navodno kamena serpentinita, iako je to područje bogato platinoidima, niklom i kobaltom.
Pored svih očiglednih rizika po životnu sredinu i zdravlje ljudi koje takve aktivnosti donose, hteli bismo da ukažemo na rizike koje one donose po veoma specifičnu i osetljivu floru navedenog područja. Stoga je za pisanje ovog članka konsultovan diplomski rad Jovanke Spasojević sa Prirodno-matematičkog fakulteta u Beogradu.
Na osnovu ekoloških i florističkih istraživanja koja su vršena 1993. godine u okolini Trstenika, na potesu Veluće-Pajsak-Čukara-Pečeni grob, može se zaključiti da se na pomenutim lokalitetima nalazi 110 vaskularnih biljnih vrsta, koje se svrstavaju u 32 florna elementa (skup biljnih vrsta određenog područja).
Raznovrsnost flornih elemenata je, inače, karakteristika i celokupne flore Srbije (Milovan Gajić, SANU, 1984. god.), jer se Srbija graniči sa nekoliko provincija koje su u florističkom pogledu različite i koje pripadaju raznim flornim regionima. Takav južni položaj Srbije, istorijski gledano, doprineo je da su krajem tercijara i početkom kvartara (veliko ledeno doba), prostori Srbije u glacijalnoj i postglacijalnoj istoriji dobili refugijalni karakter.
Refugijumi su zbegovi, utočišta i specifična staništa sa svojim ekološkim uslovima u kojima su određene vrste mogle da prežive nepovoljne geoklimatske faze.
https://www.danas.rs/mesto/trstenik/
Na osnovu pomenutih florističkih istraživanja u okolini Trstenika zapaža se da lokaliteti na potesu Veluće-Pajsak-Čukara-Pečeni grob predstavljaju upravo refugijalni prostor.
U ovom refugijalnom prostoru sačuvano je 14 endemičnih biljnih vrsta (vrste čije je rasprostranjenje usko i lokalno, te su stoga ugrožene vrste):
1. Thymus cherleioides Vis, End 10
2. Tragopogon balcanus, Submez
3. Fagus moesiaca, Mez
4. Koeleria glaucovirens, Mez-sk-pid
5. Medicago prostreta Jacq, Subilir
6. Digitalis laevigata W.et.K, Ilit-sk-pind
7. Dorycnium germanicum Ray, Subilir
8. Thlaspi goesingense Halacsy, Srbalk
9. Thlaspi kovatsii Heuff, Subsrbalk
10. Acanthus balcanikus Heywood et Richardson, Balk
11. Nelleoborus odorus Ealdt et Kit, Srbalk
12. Digitalis Lanata Ehrh, Subbalk
13. Rinanthus rumelicus L., Srbbalk
14. Potentila arenaria ssp.arenaria, Pont (Balk-pont)
Svih 14 endemita nalaze se na potesu Veluće-Pajsak-Čukara-Pečeni grob.
Od navedenih 14 endemita, jedna vrsta, Thymus cherleioides Vis, End 10 (majčina dušica) je lokalni endemit i pripada grupi severno-skardsko-pindskih flornih elemenata i nalazi se na kritičnom lokalitetu Pečeni grob.
Familija: Lamiace
Rod: Thymus
Vrsta: Thymus cherleioides Vis
Životna forma: Hamefita/Ch rept
Florni element: Submediteranski/Endemit 10/Severno skardsko-pindski endem
Lokalitet: „Pečeni Grob“ – Flora okoline Trstenika
Javlja se na stenama, kamenjarima sa plitkim slojem zemljišta i zemljištima sa malo vlage.
Botanički opis: Raste do 20 cm u prečniku sa puzećim izdancima (Ch rept) i do 8 cm visine u cvetu. Listovi su sivo-zeleni i linearni, dugi 4-10 mm.
Cvetni listovi su slični listovima i ponekad ljubičasti. Cvetovi su dugi 5-7 mm, ružičasti u zaobljenim glavicama.
Rasprostranjenost: Balkansko poluostrvo i Turska
Takođe, na osnovu pomenutih florističkih istraživanja u okolini Trstenika, zapaža se da je u ovom refugijalnom prostoru na lokalitetu „Čukara“ sačuvana u jedna reliktna biljna vrsta (reliktne biljne vrste su vrste čije poreklo direktno vodi iz flore koja je na tom lokalitetu bila nastanjena u ranijim geološkim epohama i koje nisu doseljene usled klimatskih promena). To je vrsta Campanula linguate W. Et K, Srbalk-j-apen (Zvončić), koja je tercijarni relikt (Milovan Gajić, SANU, 1984.god.).
Red: Asterales
Familija: Campanulace
Rod: Campanula
Vrsta: Campanula linguate W.et K.
Životna forma: Hemikriptofita/H bienn
Florni element: Srbalk-j-apen
Lokalitet: „Čukara“ – Flora okoline Trstenika
Dvogodišnja (H bienn), zeljasta biljka, javlja se na krečnjačkim liticama i stenovitim šikarama.
Botanički opis: Stabljika dugačka 20-30 cm, čupave i oštro dlakave sa nekoliko ili mnogo uspravnih do uzlaznih stabljika. Listovi su u osnovi duguljasti i nazubljeni. Cvetovi su dugi oko 2 cm, veoma usko levkasti, ljubičasti.
Rasprostranjenost: Italija, Balkansko poluostrvo i zapadna Turska.
Nažalost, Zavod za zaštitu prirode Srbije već je izdao saglasnost za izvođenje istraživačkih radova u datom području, očigledno bez konsultovanja struke i postojećih naučnih radova koji ukazuju na probleme koji bi zbog istih nastali.
Prema ZZPS, zaštićena područja su područja koja imaju izraženu geološku, biološku, ekosistemsku ili predeonu raznovrsnost i zbog toga se aktom ZZPS proglašavaju zaštićenim područjima od opšteg interesa.
Imajući u vidu navedeno, ostaje nejasno iz kog razloga jedno područje sa svim izvanrednim i karakterističnim biljnim vrstama nije obuhvaćeno aktom zaštite?
Prema Zakonu o zaštiti prirode, navedeno područje ispunjava sve uslove da bude stavljeno u petu kategoriju, kao „zaštićeno stanište“.
Smatramo da je bitno našoj javnosti, kao i relevantnim stručnjacima ukazati na opasnosti koje po veoma delikatnu lokalnu floru nose ovakvi istraživački i geološko-eksploatatorski radovi, kao i da bi nadležna ministarstva trebalo da izvrše reviziju izdatih dozvola za geološko-istraživačke radove, kako za navedeni lokalitet, tako i u drugim ugroženim područjima Srbije.
Autorka je građanka Trstenika
Stavovi autora u rubrici Dijalog ne odražavaju nužno uređivačku politiku Danasa.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
