Ekstremisti brišu prošlost

Ceo proces do sada nezabeleženog razaranja dogodio se u izuzetno kratkom vremenskom intervalu i započet je 26. februara kada su pripadnici ISIL-a objavili propagandni snimak na kome su zabeležili sopstveno divljanje u muzeju Mosula, gde su maljevima, čekićima i bušilicama u potpunosti uništili deo eksponata, kao i dve monumentalne statue na lokalitetu Niniva.

Ovaj poslednji kontinuirani talas do sada neviđene namerne i sistematske destrukcije kulturnog nasleđa čovečanstva predstavlja kulminaciju višemesečnog permanentnog razaranja spomeničke baštine koje pripadnici tzv. Islamskog kalifata sprovode na teritoriji Iraka i Sirije koju kontrolišu.

Od svog nastanka samoproglašena Islamska država pristupila je razaranju čitavog niza drevnih struktura, lokaliteta i artefakata pravdajući svoje postupke subjektivnim tumačenjem islama. Prema tumačenju ISIL-a, uništeni spomenici su predstavljali „simbole idolopoklonstva“, odnosno „uvredu za Muhameda“. Uporedo, apsolutno svi lokaliteti i muzeji koji se nalaze na prostoru koje ISIL kontroliše, izloženi su permanentnoj pljački. Dakle, njihovim pripadnicima, ideolozima, vođama ne predstavlja problem to što na delu ostataka te prošlosti dobro zarađuju. Prema pojedinim informacijama, predvodnici Islamske države prodajom arheološkog nasleđa i drugih predmeta materijalne baštine, obezbeđuju deo novca za kupovinu oružja.

Čuveni lokalitet Dura Europos osnovan u III veku p.n.e. čiji ostaci leže na obali Eufrata u Siriji i koji je zbog svoje očuvanosti u stručnim krugovima nazivan ,,Pompejima pustinje“ opljačkan je i razoren do neprepoznatljivosti. Sudeći prema satelitskim snimcima, cela površina ovog grada na kome su inače otkriveni i ostaci najstarije crkve na svetu, prekopana je sa hiljadu jama koje su načinjene u proteklom periodu od strane pljačkaša.

Jedan od najstarijih gradova na svetu – Mari, koji je lociran na obali Eufrata u Siriji i čiji kulturni slojevi sežu u prošlost sedam milenijuma, takođe je sudeći prema satelitskim snimcima u potpunosti devastiran i opljačkan.

Opljačkan i devastiran je i Tel Brak (drevni Nagar). Ovaj izuzetno bitan arheološki lokalitet koji je bio naseljen između šestog i drugog milenijuma p.n.e. postao je čuven nakon otkrića tzv. „Hrama Oka“ starog između 5.300 i 5.500 godina.

Pored razaranja i pljačke brojnih arheoloških nalazišta, hrišćanskih, alavitskih i šiitskih svetilišta, radikalni suniti iz redova ISIL-a uništili su i neke sunitske verske objekte i mesta hodočašća koja se nisu uklapala u njihovu percepciju o islamu.

Krajem jula prošle godine u potpunosti je eksplozivom uništena džamija proroka Jone u Mosulu koja je sagrađena na mestu na kojem se prema predanju nalazio nalazio njegov grob. Razlog za razaranje ovog objekta koji je nekada bio nestorijansko-asirska crkva prema ekstremistima je bio taj što je „džamija postala mesto otpadništva a ne molitve“. Džamija je bila locirana na jednom od neistraženih brežuljaka Ninive, iznad dela delimično iskopane palate asirskog vladara Esarhadona. Odmah posle razaranja, pripadnici Islamske države su raskopali ovu lokaciju u potrazi za drevnim artefaktima, čime su nepovratno uništili kulturne slojeve.

Grad Tikrit takođe je predstavljao metu islamista koji su u njemu u potpunosti uništili asirsku ,,Zelenu crkvu“ sagrađenu početkom VIII veka.

U sirijskom gradu Deir ez-Zor ekstremisti ISIL-a su u potpunosti uništili jedinstveni muzejski kompleks sa crkvom posvećen genocidu nad Jermenima.

Početkom januara Islamska država je u potpunosti spalila centralnu i univerzitetsku biblioteku u Musulu koje su sadržale mnoštvo vrednih knjiga. Takođe, u Mosulu je temeljno razrušena i grobnica čuvenog arapskog filozofa iz XII veka, Ibna al-Athira.

Ipak, kulminacija razaranja usledila je krajem februara i početkom marta ove godine, kada su za svega nekoliko dana prema trenutno dostupnim informacijama ekstremisti ISIL-a razorili najznačajnije arheološke lokalitete na prostoru provincije Niniva u Iraku koju kontrolišu od sredine 2014. godine. Tako su drevni asirski gradovi i neprocenjivi spomenici baštine čovečanstva Nimrud, Niniva i Dur Šarukin sa ostacima nekada velelepnih palata, biblioteka i zidina pretrpeli do sada različite stepene razaranja o kojima još uvek ne postoje tačne informacije. Monumentalni i jedinstveni ostaci Hatre osnovane u III veku stare ere koji se nalaze na listi Uneska, takođe su razoreni u nepoznatoj meri.

Bogata kulturna baština Iraka koji predstavlja kolevku civilizacije u kojoj je nastalo pismo, prvi matematički proračuni, začeci astronomije, književnosti i čitavog korpusa civilizacijskih tekovina čovečanstva, ugrožena je permanentno, još od 2003. godine, odnosno od vojne invazije SAD-a na tu zemlju. Podsetimo se da je nakon pada Bagdada svet ostao šokiran snimcima pljačkanja i razaranja najznačajnije baštine čovečanstva koje se desilo prilikom katastrofalnog pustošenja Nacionalnog muzeja Iraka u Bagdadu, koga trupe SAD-a nisu zaštitile. Tada je značajan deo artefakata iz sumerskog, akadskog, starovavilonskog, novovavilonskog i asirskog perioda ukraden ili uništen. Iako je najveći deo ukradenih artefakata u proteklih nekoliko godina vraćen u muzej, neki od njih se i dalje vode kao nestali i moguće je da su zauvek izgubljeni. Simbolični gest konačnog otvaranja muzeja u Bagdadu 1. marta ove godine, u trenutku dok su pripadnici ISIL-a devastirali lokalitete u provinciji Niniva, predstavljao je na neki način čin očajničkog apela svetske stručne javnosti i vlade Iraka međunarodnoj zajednici da učini sve što je moguće kako bi zaustavili razaranje kulturnog nasleđa čovečanstva koje sprovodi Islamska država. Nažalost, prema oceni stručnjaka, međunarodnoj zajednici kulturna baština nije na visokoj listi prioriteta. U tom kontekstu, izuzev nesumnjive odgovornosti ISIL-a nameće se pitanje da li je međunarodna zajednica mogla da uloži više napora za očuvanje barem najznačajnijih arheoloških lokaliteta u Iraku i Siriji?

Autor je arheolog i antropolog

KRAJ U SUTRAŠNJEM BROJU

O autoru

Kristijan Obšus je sociokulturni antropolog i arheolog, rukovodilac Centra za istraživanje kolektivnih identiteta i političke mitologije, stručni saradnik nekoliko kulturnih i naučnih institucija, nevladinih organizacija, naučnih časopisa i internet portala. Autor je naučne studije „Konstrukcija slovenstva u politici i nauci: Stvaranje (sve)slovenskih tradicija, ideološke koncepcije o slovenskom jedinstvu i njihove refleksije“, kao i knjige „Ogledi o prošlosti: Izbor tekstova iz arheologije“.