Knez Pavle – žrtva političkih igara zvaničnog Londona

Treće izdanje ovog biografskog štiva, koje je Balfur napisao sa Sali Makej, Javno preduzeće Službeni glasnik nedavno je objavilo uz dopunu sa do sada neobjavljenim tajnim britanskim dokumentima koja, kako se čulo na konferenciji za novinare, potvrđuju da je knez Pavle bio žrtva političkih igara zvaničnog Londona. Ono je neka vrsta dodatne političke rehabilitacije kneza Pavla.

Knjiga je prvi put objavljena na engleskom 1980, decenju kasnije prevedena je i na srpski jezik, a prvi tiraž ovog trećeg izdanja iz marta 2021. već je rasprodat, kažu u Službenom glasniku. Jedan od direktora ovog izdavača Petar V. Arbutina smatra da je knez Pavle bio „jedna od najboljih, ali i najtragičnjih ličnosti srpske politike i istorije“.

Nil Balfur, dugogodišnji poslanik u Evropskom parlamentu, bio je drugi suprug knjeginje Jelisavete, ćerke kneza Pavla i knežev blizak prijatelj. Prema Balfurovim rečima, knez je bio je „jedno do najtužniih ljudskih bića koje je upoznao“, što je protumačio njegovim unutaršnjim konfliktom između ljubavi anglofila prema Engleskoj i dužnosti regenta da pred baukom fašizma spasi Jugoslaviju.

Balfur je objasnio da je prvu verziju knjige pre 40 godina napisao na osnovu porodične dokumentacije i arhiva, iz koje je zaključio da je knez Pavle bio žrtva Engleske koja je najpre odbijala da mu pomogne da bi 1941. naglo rešila, zbog sopstvenih interesa, da uključi Jugoslaviju u rat, žrtvujući ga u puču 27. marta. On je naglasio da mu je laknulo što to su nejgovu tezu potvrdila i dokumenta uključena u ovo treće izdanje sa koji je nedavno skinuta oznaka tajnosti, a čuvana su na njujorškom univerzitetu Kolumbija.

Do njih je došla knjeginja Jelisaveta, koja je juče naglasila da je „njen otac bio zatvorena osoba koja sa svojom decom nikada nije pričala o prolosti“, tako da je ona o događajima uoči i tokom Drugog svetskog rata saznala iz Balfurove knjige.

Knez Pavle (1893-1976) bio je sin jedinac kneza Arsena Karađorđevića, rođenog brata kralja Petra Prvog i ruske knjeginje Aurore Pavlove Demidov od Sant Donata , jedne od najimućnijih žena tog vremena.

Školovao se u Engleskoj. Do ubistva kralja Aleksandra Ujedinitelja 1934. nije se bavio politikom, kad je postao jedan od trojice članova namesništva u ime maloletnog kralja Petra Drugog, a potom i knez-namesnik. Zbog potpisavanja Trojnog pakta sa nacističkom Nemačkom oboren je sa vlasti u vojnom puču 27. marta 1941. i proteran iz Jugoslavije, najpre u Grčku, a potom u Keniju. Posle Drugog svetskog rata do smrti živeo je u Francuskoj. U Srbiji je rehabilitovan pre 10 godina.