Novi patrijarh: Za jedne graditelj mostova, za druge hodočasnik Las Vegasa

On na tron Svetog Save dolazi pod sumnjom većeg dela crkvene i političke javnosti da je ne samo saborski izbor, nego i glavni kandidat predsednika Srbije Aleksandra Vučića za novog patrijarha.

To mu svakako neće olakšati zadatke koje je sebi postavio u pristupnoj besedi na ustoličenju – sabornost, jedinstvo, brigu za zajednički život u duhu Javanđelja.

Naruku mu ne ide ni to što o njemu već postoje podeljena i suprotstavljena mišljenja. Dok jedni u njemu vide „graditelja mostova među verama i naroda“, drugi ga optužuju da je „novotarac, hodočasnik Las Vegasa, kroatofil, papista, unijata, kvaritelj svetosavlja“, tvrdeći unapred da novi patrijarh, zbog dosadašnje biografije nije „ni pomiritelj, ni ujedinitelj, a ni izlečitelj“.

Iako u SPC mnogi misle da je zajedno sa svojim duhovnim ocem, episkopom bačkim Irinejem (Bulovićem) u velikoj meri, iza scene, i do sada krojio život Crkve, nesporno je da su pred njim veliki izazovi.

Biti eparhijski arhijerej, čak i u Zagrebu u posleratnom periodu, nije isto što i biti poglavar Crkve, koja je zadržala jurisdikciju na prostoru cele nekadašnje SFR Jugoslavije i ima veliku dijasporu na svim kontinentima.

Crkveni izvori sa dugim stažom koji se meri promenom tri patrijarha, kažu da se nijedan od njih kao poglavar nije ponašao na isti način kao kad je bio vladika.

Patrijarh Porfirije je u pristupnoj besedi, kao svoj glavni zadatak na čelu SPC, kandidovao Kosovo i Metohiju.

To je tema na kojoj je „najtanji“ jer se spekuliše da je Vučić, navodno, na njega tipovao upravo zbog predstojećeg potpisivanja pravno-obavezujućeg sporazuma Beograda i Prištine.

Procena je da Vučić od novog patrijarha očekuje minimum onu vrstu kooperativnosti koju je pokazivao u javnosti pokojni patrijarh Irinej ne komentarišući predsednikovu kosovsku politiku.

Na to računaju i neke zapadne ambasade, kako se nezvanično priča u diplomatskim krugovima u Beogradu i Prištini.

Osim što tokom protekle 21 godine UN protektorata na KiM nije mnogo viđan u južnoj srpskoj pokrajini, novi poglavar SPC nedavno se pročuo i nepopularnim izjavama, navodno tajno snimljenim, o budućnosti KiM i braći u mantiji koja tamo žive.

U pristupnoj besedi patrijarh Porfirije je o KiM deklarativno govorio kao o „srpskom duhovnom Jerusalimu“ i najvećoj brizi SPC, ali ni slovom nije pomenuo trostruku zvaničnu saborsku odluku da su za SPC neprihvatljivi nezavisnost, podela i razgraničenje Pokrajine“, koju je dužan da poštuje u duhu crkvene sabornosti u koju se zaklinjao u istom govoru.

Doduše, on je kao mitrpolit zagrebačko-ljubljanski bio glavni organizator centrane proslave 800. godišnjice autokefalnosti SPC u oktobru 2019. koja je bila neka vrsta međupravoslavnog diplmatskog skandala, a završila se ne manje problematičnom dodelom najvišeg crkvenog priznanja Aleksandru Vučiću za očuvanje KiM U Srbiji.

U znak protesta deo Sabora nije prisustvovao završnoj svečanosti u beogradskom Centru Sava, na čijem su progarmu kao producenti bili potpisani mitropolit Porfirije i vladika bački Irinej.

Patrijarh Porfirije nije najmlađi poglavar u novijoj istoriji SPC, ali je znatno mlađi stavio „belu panu“ na glavu nego dvojica njegovih prethodnika.

Mnogi u tome vide šansu da se unutrašnji život Crkve dovede u red.

To ne bi trebalo da bude „disciplinovanje“ jer je novi patrijarh i onim vladikama koje za njega nisu glasale na upravo završenom izbornom Saboru, navodno obećao, da će se o svemu dogovarati.

Na unutrašnjem crkvenom planu čeka ga više zapuštenih problema – liturgijsko (nejedinstvo, donošenje novog Ustava SPC, crkveno finansijsko poslovanje).

Liturgijski život SPC je već dugi niz godina neusaglašen i mnogi u tome vide glavni razlog crkvenog nejedinstva i nesabornosti.

Iako je Sabor još za života patrijarha Pavla tri puta donosio odluke o zabrani uvođena promena u služenju liturgije dok se usvoji jedinstven pristup, u bogosluženjima u SPC vlada pravo „šarenilo“.

U crkvenim krugovima smatraju da bi svako insistiranje na jednoobraznom uvođenju promena u liturgijskoj praksi dovelo do novih potresa među sveštenstvom i vernicima.

SPC je trebalo da dobije nov Ustav još 2019, povodom osam vekova samostalnosti, ali je to odloženo zbog kritika izrečenih na predloženu verziju dokumenta. Patrijarha Porfirija sačekao je i taj posao, uz velika očekivanja pravne i crkvene javnosti da se novim Ustavom spreči dalja konfederalizacija SPC.

Kao i njegovi prethodnici, patrijarh Porfirije mogao bi da se suoči i sa zahtevima za arondaciju Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke.

Pokojni patrijarh Irinej do kraja je ostao dosledan u protivljenju podeli Arhiepiskopije, kojom bi poglavar SPC pod jurisdicjom zadržao samo krug najbogatijih beogradskih parohija u krugu oko Saborne crkve.

U ovom trenutku teško je prognozirati da li će se unutrašrnji život crkve u nekim segmentima zadržati naa „burazerskom“ načinu upravljanja ili će se uvesti pravni crkveni poredak i red.

Pre svega u crkvene finansije, gde je kako se priča, najbolnije mesto svetosavski hram na Vračaru.

Pojedini crkveni izvori smatraju da će prvi test biti „sudbina“ bivšeg ličnog sekretara patrijarha Irineja Dejana Nakića, koji je u Sabornoj crkvi patrijarhu Porfiriju stavio „beli panu“ na glavu i vikarnog episkopa remezijanskog Stefana (Šarića), koji je kao v. d. nastojatelj svetosavskog hrama bio jedan od domaćina izbornog Sabora.

Obojica su u Patrijaršiji i medijima označeni kao glavni Vučićev kanal u vrhu SPC, pre svega sa pokojnim patrijarhom Irinejem, mada je ta saradnja očigledno nastavljena i posle njegove smrti.

Osim što se zna da je vladika Stefan duhovnik šefa srpske diplomatije Nikole Selakovića, pojedini mediji u duhovnu i rođačku vezu po ženskoj liniji dovode i patrijarha Porfirija i predsednika Srbije.

Koliko će sve to pomoći novom poglavaru SPC teško je reći.

Na planu spoljne crkvene politike, patrijarha Porfirija očekuje i dalje vruć svepravoslavni spor Carigrada i Moskve oko ukrajinskog crkvenog pitanja, dok bi unapređenje odnosa sa Vatikanom i Rimokatoličkom crkvom trebalo da bude „voda u kojoj dobro pliva“.

Unapređenje saradnje sa medijima

Za očekivati je da bi patrijarh Porfirije, sa iskustvom predsednika i člana Republike radiodifuzne agencije, bez obzira na sve primedbe na taj njegov angažman, mogao da unapredi saradnju Crkve sa medijima. Na njemu je da reši pitanje portparola SPC koji gotovo trajno obavlja vladika bački Irinej. Doduše, pojedini medijski i opozicioni politički krugovi, obojicu dovode u vezu sa tabloidima i portalima na kojima se napadaju njegovi, ali i Vučićevi neistomišljenici.

Sabornost, kadrovska politika, izborni dugovi

Najavljena sabornost u radu SPC, pre svega njenog episkopata naći će se na ispitu najverovatnije već na majskom zasedanju Svetog arhijerejskog sabora, kojim će novi patrijarh prvi put predsedavati. Sabor se, ne računajući izborno zasedanje 18. februara, nija sastajao od maja 2019. godine. Pred njim kao jedan od prvih zadataka biće izbor novih arhijereja za upražnjene tri važne eprahije SPC: Mitropolije crnogorsko-primorske, Mitropolije zagrebačko-ljubljanske koja je ostala upražnjena izborom novog patrijarha i Eparhije valjevske. Kadrovska rešenja pokazaće da li će se pod patrijarhom Porfirijem i dalje širiti uticaj struje njegovog duhovnog oca vladike bačkog Irineja, koja ga je dovela na čelo SPC ili će se zaista voditi računa o interesima Crkve. U crkvenim izvorima već se spekliše da bi u Zagrebu mogao da ga „nasledi“ sadašnji episkop zvorničko-tuzlanski Fotije (Sladojević), takođe duhovno čedo vladike bačkog, dok bi na njegovo mesto došao sadašnji episkop novogračaničko-srednjezapadnoamerički Longin (Krčo). Umesto vladike Longina u Čikago bi iz Kanadske eparhije navodno prešao vladika Mitrofan, dok bi za Eparhiju kanadsku bio biran novi episkopp. To je deo predizbornog „trgovačkog paket-aranžmana“, spekuliše se u delu episkopata, koji smatra da je „kandidatura“ banjalučnog vladike Jefrema (Milutinovića) bila taktika da se spreči ulazak vladike budimljansko-nikšićkog Joanikija (Mićovića) u u drugi izborni krug. Za sada je neizvesno da li će vladika Joanikije na majskom Saboru biti izabran za mitropolita na Cetinju, dok se za Valjevsku eparhiju poodavno priča da vladika bački planira da ustoliči još jedno svoje duhovno čedo vikarnog epikopa mohačkog Isihija (Rogića).

Ustoličenje bez vladike Irineja

Na liturgiji i ustoličenju patrijarha Porfirija niko nije video dvojicu drugih kandidata iz „trojne kandidature“ – vladike bačkog Irineja i banjalučkog Jefrema. Oni navodno nisu bili ni u četvrtak na ručku u Parohijskom domu Svetovskog hrama posle izbora novog poglavara SPC, a ni u petak na ručku u Patrijaršiji nakon ustoličenja. Danasovi izvori nezvanično tvrde da je vladika Jefrem otputovao u Banjaluku odmah posle glasanja u kripti svetosavskog hrama. U slučaju vladike Irineja u crkvenim izvorima kruže različite nepotvrđene spekualcije – od toga da ima probleme sa virusom korona do navodnog sukoba veče uoči izbornog Sabora sa njegovim duhovnim sinom Porfirijem, mada se nezvanično priča da su i posle toga viđeni zajedno na „konsultacijama“ sa drugim vladikama u jednom od beogradskih hotela.