Zašto je važno jezero Gazivode?

Vučić je tada ponovio nešto što se i ranije moglo čuti tokom pregovora između kosovske i srpske strane, da su upravo Gazivode jedan od ključnih, strateških pitanja, takoreći kamen spoticanja u napetom briselskom dijalogu.

– Brana Gazivode od ogromnog je značaja za Srbe i za Albance. Najveći deo Metohije dobija vodu odavde, kao i Priština tokom leta. Jezero je i za nas od ogromnog značaja jer bez Gazivoda nema opstanka ljudi u Ibarskom Kolašinu i Zubinom Potoku – naglasio je Vučić.

Srbija je, kako je rekao, uložila skoro 128 miliona dinara u obnovu brane, a do kraja septembra u te svrhe biće obezbeđeno dodatnih 12 miliona dinara.

„Odmah nakon potpisivanja Briselskog sporazuma (april 2013) predstavnici vlasti i pregovaračkih timova iz Srbije i sa Kosova su stavili do znanja da dogovor o upravljanju hidrosistemom „Ibar – Lepenac“ neće biti lako postignut“, navodi u istraživanju „Primena nove paradigme održivog razvoja potopljenih područja u nalaženju konačnog rešenja za status hidrosistema Ibar – Lepenac“ Dragiša Mijačić, direktor Instituta za teritorijalni ekonomski razvoj – InTER.

Argumenti predstavnika Srbije se odnose, kako navodi, na činjenicu da se najveći deo infrastrukture hidrosistema „Ibar – Lepenac“ nalazi na teritoriji opštine Zubin Potok u kojoj većinu stanovništva čine Srbi. Pored toga, izgradnja hidrosistema „Ibar – Lepenac“ je finansirana iz kredita Svetske banke koji se već godinama otplaćuje iz budžeta Vlade Srbije. Otuda, napominje Mijačić, Vlada u Beogradu smatra da ima legitimitet u nametanju razgovora o sudbini ovog preduzeća. S druge strane, predstavnici Vlade Kosova ne žele da pregovaraju o sudbini hidrosistema „Ibar – Lepenac“ jer je deo imovine Kosova, a po njihovoj tvrdnji nikakvi pregovori o imovini Kosova ne dolaze u obzir.

Hidrosistem „Ibar – Lepenac“ predstavlja strateški ekonomski resurs na Kosovu. Jezero Gazivode je 24 kilometra duga akumulacija od 380 miliona kubnih metara vode koja se manjim delom (jedna trećina) nalazi na teritorijama opštine Tutin i Novog Pazara, a većim na teritoriji opštine Zubin Potok.

Brana „Gazivode“ predstavlja jednu od najvećih zemljanih brana u Evropi, duga je 460 metara, visoka 107 metara. Ispod brane se nalazi hidroelektrana sa dve turbine i kompenzaciono jezero „Pridvorica“ odakle počinje sistem vodonosnih kanala.

Izgradnja severnog dela hidrosistema, navodi se u istraživanju InTER-a, započeta je 1972. kada je DŽemal Bijedić, predsednik vlade SFRJ, položio kamen temeljac za izgradnju zemljane brane u blizini sela Gazivode, po čemu su kasnije brana, jezero i hidroelektrana dobili ime. Brana Gazivode je završena 1977, hidroelektrana 1983, dok je kompletna izgradnja severnog dela hidrosistema završena 1986. godine. Projekat se finansirao iz kredita Svetske banke, a građevinske radove je izvodila „Hidrotehnika“ iz Beograda.

Ovaj hidrosistem snabdeva pijaćom vodom stanovnike na 15 odsto teritorije Kosova, na području gradova Kosovske Mitrovice, Zvečana, Srbice, Vučitrna, Glogovca i Prištine sa okolinom.

Hidrosistemom upravlja Javno preduzeće „Ibar – Lepenac“ sa sedištem u Prištini, koje je osnovano 1967. godine, dok je 1986. preregistrovano u društveno preduzeće za potrebe rada i održavanja infrastrukture i uređaja višenamenskog sistema. Dolaskom misije UNMIK i osnivanjem Kosovske agencije poverenja Hidrosistem „Ibar – Lepenac“ postaje javno preduzeće. Početkom 2008. godine hidrosistem je postao Vodoprivredno preduzeće „Ibar – Lepenac“, deoničarsko društvo u stoprocentnom vlasništvu Vlade Kosova.

„Preduzeće ima 196 zaposlenih i snabdeva vodom za piće nekoliko regionalnih vodovoda na Kosovu, zatim obezbeđuje vodu za navodnjavanje poljoprivrednog zemljišta i industrijska postrojenja (Trepča, Kosovo B, Kosovo A i Feronikl) i proizvodi električnu energiju“, navodi InTER.

Međutim, s druge strane, kako navodi Mijačić u svom tekstu, instalacijama hidrosistema „Ibar – Lepenac“ na severu Kosova upravlja Javno preduzeće za vodosnabdevanje i za proizvodnju i distribuciju električne energije „Ibar“, sa sedištem u Zubinom Potoku. Javno preduzeće je osnovala Vlada Srbije 15. marta 2002, ali nikada zvanično nije prepoznato od strane nadležnih organa UNMIK administracije, pa ga time institucije Kosova smatraju nelegitimnim.