Gde se dede Novi Sad?

Ali džabe. Partijskim, medijskim i svetonazorskim centralama u Beogradu su neuporedivo važniji Vračar, Zvezdara, Sopot i Grocka.

Kao da Novi Sad i Vojvodina ne postoje, i kao da promene ne započinju odozdo.

Pa su 1,75 miliona stanovnika vojvođanskih gradova i opština prepušteni samima sebi, odnosno lokalnom samoorganizovanju u borbi za promene.

A mnoge promene su oduvek počinjale iz Vojvodine, što se upadljivo ne čuje i ne zna u Beogradu.

Na primer, po završetku Prvog svetskog rata, samoorganizovana Velika narodna skupština (Srba, Bunjevaca, Slovaka, Rusina i ostalih Slovena) 25. novembra 1918, prva je donela samostalnu odluku o priključivanju Vojvodine (Banata, Bačke i Baranje) Kraljevini Srbiji.

Ali, tada je donela i odluku o formiranju zasebne pokrajinske vlade i skupštine sa sedištem u Novom Sadu.

Tek sedam dana kasnije, nastala je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca.

U tom haotičnom periodu dolazi i do veštog samoorganizovanja građana, sa sve narodnim stražama, te su proglašavane razne vojvođanske (i socijalističke) republike, poput npr. Banatske republike, Starčevačke republike, Srpsko-mađarske republike i drugih.

Po ujedinjenju, usledio je „beli teror“ kralja Aleksandra prema mnogim vojvođanskim mislećim ljudima i levičarima koji su izdašno hapšeni i mučeni od 1921. („Zakon o zaštiti države“) do 1929. (Šestojanuarska diktatura). Šef opšte policije u Upravi Grada Beograda Ljubiša Lazarević tada izjavljuje sledeće: „Polovina Novosađana su mađarski Jevreji koji će sve da urade nego da vole ovu zemlju, a druga polovina komunisti! Novi Sad je boljševička varoš!“, kako svedoči Predrag Đurić („Put do autonomije Vojvodine i nazad“).

I pre i tokom Drugog svetskog rata, Komunistička partija i partizanski otpor bio je među najsnažnijim u Vojvodini, u kojoj doslovno nije bilo četničkog pokreta.

Vojvođanski antifašisti i komunisti kreću sa akcijama protivu okupatora još 25. juna 1941. (u Zrenjaninu), iako je za početak ustanka kasnije određen 7. jul. Ustanak je bio golem u vojvođanskim gradovima i selima, ali uz jezivu odmazdu fašista, uključujući tu i zloglasnu raciju u Bačkoj (1942), te pogibiju čitavog rukovodstva vojvođanskog pokreta otpora (legendarni Žarko Zrenjanin, Toza Marković, Sonja Marinković, Mihalj Servo, Branko Bajić, Đorđe Zličić, Kosta Šokica, Radivoj Ćirpanov…).

Na hiljade Vojvođana antifašista bili su mučeni i ubijani po zatvorima u Mađarskoj, Hrvatskoj i Nemačkoj, a među njima i pradeda ovog sociologa i kolumniste.

U Vojvodini su bile i odlučujuće i posebno krvave bitke za slobodu u današnjoj Srbiji, poput bitke na Batini i borbi na Sremskom frontu.

Za vreme okupacije, Novi Sad je ostao bez trećine stanovnika, uz neprekinuto delovanje pokreta otpora, a 1975. je dobio i Orden narodnog heroja i proglašen za Grad heroj.

Posle rata, u julu 1945, Skupština izaslanika naroda Vojvodine donosi dve odluke: o „proglašenju Autonomne Vojvodine“ i „priključenju Autonomne Vojvodine Federalnoj Srbiji“.

Naime, Vojvodina je iz Drugog svetskog rata izašla sa sopstvenim organima vojne i civilne vlasti koji nisu bili podređeni organima Srbije već Jugoslavije, što je prepoznato na Trećem zasedanju AVNOJ. Drugim rečima, Vojvodina se ogromnim žrtvama izborila za svoju samostalnost.

Od šezdesetih, a posebno nakon Ustava iz 1974, usledio je snažan ekonomski, kulturni i svaki drugi razvoj SAP Vojvodine, uz moćnu industriju, avangardnu umetnost itd.

Nažalost, promene su krenule iz Vojvodine i tokom tzv. Antibirokratske („Jogurt“) revolucije na ulicama Novog Sada.

Petog oktobra 1988, razni i dobro organizovani demonstranti su krenuli na Novi Sad, zahtevajući smenu rukovodstva SAP Vojvodine. Bio je to početak raspada SFR Jugoslavije i uvod u jezive ratove, čije posledice živimo i osećamo i danas.

Nimalo slučajno, prva žrtva Slobodana Miloševića bila je upravo Vojvodina i novosadsko rukovodstvo. Međutim, u Vojvodini je devedesetih postojala veoma živa opoziciona aktivnost. Odmah 1990. nastaju anti-nacionalističke partije poput Saveza reformskih snaga Jugoslavije za Vojvodinu i Lige socijaldemokrata Vojvodine, a zatim i Demokratska zajednica vojvođanskih Mađara (Andraša Agoštona), Demokratski savez Hrvata Vojvodine (Bele Tonkovića), Narodna seljačka stranka (Dragana Veselinova), Banatski forum, i mnoge druge.

Tokom devedesetih, Vojvodina je bila svojevrsni bastion opozicije u Srbiji.

Koalicija Vojvodina postaje parlamentarna 1997. godine (četiri mandata), i deo vladajuće koalicije u mnogim lokalnim samoupravama.

U Vojvodini je devedesetih postojao i snažni antiratni pokret. Svaka čast Crnom floru i Rimtutitukiju, ali prvi antiratni protesti u Srbiji organizovani su u Pančevu i Zrenjaninu u aprilu i avgustu 1991. (prve antiratne akcije u Beogradu započinju u oktobru).

Izbijaju mnoge građanske pobune i blokade puteva po Vojvodini, kao npr. u Senti gde opštinske vlasti 1991. raspisuju referendum protiv rata, a u Adi je osnovan Centar za antiratnu akciju.

Naime, u Srbiji je 1991. i 1992. nasilno mobilisano 140.000 ljudi, od čega 82.000 u Vojvodini (a 25.000 Vojvođana, uglavnom Mađara, izbeglo je u Mađarsku). Žene u Vršcu stupaju u štajk glađu protiv mobilizacije, u Bečeju je grupa majki polegala po peronima autobuske stanice, sprečavajući da autobusi sa vojnicima krenu na ratište.

U selu Trešnjevac kod Kanjiže, proglašena je i „nezavisna republika“ („Duhovna republika Zicer“), pa je 92 tenka JNA bilo opkolilo ovo malo banatsko selo.

U Vojvodini su svojevremeno delovali i mnogi nezavisni i antirežimski mediji, poput listova Nezavisni, Pančevac, Kikindske, Radija 021, produkcije UrbaNS i drugih (i Naša Borba i Danas štampani su u Novom Sadu).

Nezavisno društvo novinara Vojvodine osnovano je već 1990, kao prva organizacija tog tipa u SFR Jugoslaviji.

U decembru 1996, studenti iz Novog Sada su krenuli peške za Beograd u protestu zbog izborne krađe. Najveći organizovani otpor režimu Slobodana Miloševiću pre Petog oktobra 2000, odigrao se 3. oktobra u Novom Sadu.

Na golemim demonstracijama, na kojima je kao srednjoškolac učestvovao i ovaj sociolog i kolumnista, građani su sami „otvorili“ novi most u svom gradu.

Dok 2006. godine većina građana Vojvodine nisu glasali za novi Ustav, uprkos patrijarhu i dvodnevnom referendumu.

Naprosto, primera hrabrog novosadskog i vojvođanskog otpora je tušta i tma. Stereotip o relativno „mirnim“ Vojvođanima i Novosađanima, je samo to – kvarni stereotip iz „vica o Lali“, u koji smo i sami poverovali.

Od antifašističkog ustanka do antiratnog pokreta, Novi Sad i Vojvodina su oduvek bili par sedmica ispred Beograda.

I zato, gde se dede Novi Sad pred lokalne izbore ovog vikenda?

Zašto ga nisu ni posetili mnogi lideri opozicionih partija iz Beograda, kada njihove stranke već izlaze na lokalne izbore u Novom Sadu?

Da li su baš toliko zagledani u Beograd – ili sopstveni pupak?

Jer, Novi Sad je od centralnoevropskog pretvoren u jedino severnosrpski grad.

Od srpske Atine, u srpski Medeljin. Od grada kulture, u grad investitorskog urbanizma. I upravo zato valja izaći na lokalne izbore, dok slušamo besmislice o tome koliko političara staje na vrh opozicione igle na Vračaru.

Uostalom, i kultni festival Egzit kao promocija izlaska građana na izbore (2000) nastao je u Novom Sadu. Izađimo na izbore, i prisetimo se Zrenjanina, Pančeva, Kikinde, Subotice, Sente ili Novog Sada. I Velike narodne skupštine, i Sremskog fronta, i antiratnog pokreta.

Naše veličanstvene istorije otpora, protesta i borbe za slobodu.

Stavovi autora u rubrici Dijalog ne odražavaju nužno uređivačku politiku Danasa.