Kraj multikulturalizma?

Ukoliko pogledamo u rezultate nekoliko prethodnih popisa stanovništva u Republici Srbiji, Merkel je možda i bila u pravu. Bar kada je reč o srpskom, odnosno vojvođanskom društvu. Jednostavno rečeno – Vojvodina je danas sve manje i manje multikulturna.

Kako to? Na popisu 2022. godine se očekivao dramatičan pad broja stanovnika naše Republike. Ako je verovati popisivačima, u Srbiji danas živi oko 6,6 miliona ljudi, što je oko 540.000 (a u Vojvodini 180.000) ljudi manje u poređenju sa 2011. godinom. „LJudi sve više, Srba sve manje“, izvestile su Večernje novosti o toj stvari. I kao da Srbi nisu ljudi.

Monoetnička sredina: I zaista, samo u prethodnih deset godina, kada je planeta pristigla do 8 milijardi stanovnika, broj Srba u našoj zemlji je smanjen za čak 10,5 odsto. Što je zabrinulo demografe, političare, i dežurne brojače krvnih zrnaca.

Međutim, kako stoje stvari sa – nesrbima? Hajde da se i sami pozabavimo tom računskom operacijom i nezahvalnom disciplinom. Jer, opadanje broja stanovnika je još dramatičnije kada je reč o drugim ili nesrpskim etničkim grupama, posebno u Vojvodini. Ove tzv. „manjine“ u prethodnoj deceniji beleže demografske padove od 20 do 50 odsto, ili dvostruko i trostruko više od većinskog naroda.

I što našu autonomnu pokrajinu, koja se ponosi(la) sa svojih 28 etničkih zajednica, ubrzano svrstava u monokulturnu i monoetničku sredinu.

Krenimo redom. I fokusirajmo na popis posle Drugog svetskog rata (1948), popis pre ratova devedesetih (1991), te na poslednja dva popisivanja (2011. i 2022) ili na period naprednjačke ere.

Broj Mađara u Vojvodini bio je 428.932 (1948. godine), pa 343.942 (1991), te 253.899 (2011), i 184.442 (2022. godine). Dakle, samo u prethodnih deset godina, broj Mađara je smanjen za vrtoglavih 27,36 odsto. Zatim, broj Slovaka bio je 72.032 (1948. godine), 66.798 (1991), te 52.750 (2011) i 41.730 (2022). Za deset godina, Slovaka je danas manje za 21 odsto. Idemo dalje.

Broj Hrvata u Vojvodini bio je 134.232 (1948), 105.406 (1991), pa samo 57.900 (2011) i 39.107 (2022), što je takođe vrtoglavi pad od čak 32,5 odsto u prethodnoj deceniji. A vojvođanski Rumuni? Bilo ih je 59.263 (1948), 42.331 (1991), te 29.332 (2011) i 23.044 (2022). Desetogodišnji pad je 21,4 odsto.

Najzad, Rusini: 22.083 (1948), 18.073 (1991), 14.246 (2011), i 11.483 (2022. godine), takođe sa padom od 19,4 odsto za prethodnih deset godina „zlatnog doba“.

Nestala jedna Kovačica: Ako su (apsolutne) brojke umorile čitateljku, ovo je rezime ili suština. Za prethodnih deset godina (2011-2022), u Vojvodini danas živi čak 32,5% manje Hrvata, 27,4% manje Mađara, 21,4% manje Rumuna, 21% manje Slovaka i 19,4% manje Rusina.

I što su samo etničke zajednice čiji su jezici u zvaničnoj upotrebi u AP Vojvodini. Demografski najteže su pogođene one još „manje“ vojvođanske manjine: Ukrajinci (20% manje), Bunjevci (33% manje), Makedonci (35% manje) i Nemci (37% manje stanovnika). Konačno, građana Srbije koji se izjašnjavaju kao Crnogorci je čak polovinu ili 47,5% manje za prethodnih deset godina.

Uzgred, crnogorski jezik je u službenoj upotrebi u vojvođanskoj opštini Mali Iđoš, i čiji Službeni list izlazi na tri jezika (srpskom, mađarskom i crnogorskom). Jedine etničke grupe u Srbiji koje od 2011. do 2022. godine beleže porast broja stanovništva su Bošnjaci (5,9% više), Jugosloveni (16,5% više) i Rusi (čak 222,9% više). Možda i Albanci (ali su oni bojkotovali popis 2011, pa ne možemo biti sigurni).

Dakle, za samo deset godina, vojvođanski Hrvati i Mađari su izgubili trećinu, a vojvođanski Slovaci, Rumuni i Rusini petinu stanovništva.

Nemci i Makedonci dve petine, a Crnogorci skoro polovinu življa. A za već relativno omalene etničke grupe, pet ili deset hiljada ljudi manje znači – mnogo.

Na primer, slovačka zajednica ovako je izgubila jednu čitavu Kovačicu. Uz to, broj pripadnika neke manjinske zajednice direktno utiče na broj članova i finansiranje Nacionalnih saveta, kao najviše predstavničke institucije manjina.

Kako ističe direktor Instituta društvenih nauka Goran Bašić, do 2050. godine, većina tzv. tradicionalnih manjinskih zajednica postaće – marginalna. Srbija je jedna od nekoliko država sveta koja najbrže gubi svoje stanovništvo. Međutim, etničke manjine su tada još ranjivije, te nestaju brže od većinskog naroda.

A da li nekada razmislimo o društvenom i kulturnom bogatstvu koje tada gubimo, ili nas ekološki interesuju jedino prirodna bogatstva? S druge strane, vlasti u Beogradu već danima boli patka i za prirodnu devastaciju Vojvodine i Novog Sada nakon ovih oluja.

U Srbiji bez Kosova (uzgred, a zašto ovako računamo?), najbrojnija manjinska zajednica su Mađari. Ali, i tada govorimo o udelu od tek 2,8 odsto stanovništva Srbije, u poređenju sa 3,5 odsto Mađara pre deset godina. I onda, možemo li zaista da govorimo o multikulturalizmu naše Republike?

Od famozne Vojvodine (1,75 miliona stanovnika) danas je neuporedivo multikulturniji gotovo svaki (polu)milionski grad u Evropi. Dakle, ne samo London, Pariz ili Berlin, što je normalno, već i Birmingem, Lion, Minhen, Dablin, Kopenhagen, Krakov ili Pečuj. Dok na katedre za mađarski, rumunski, slovački i rusinski jezik i književnost na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu godinama upisujemo samo par studentkinja i studenata. Stanovništvo Srbije stari i umire, ali još brže od toga umire – vojvođanski multikulturalizam.

Tancuj, tancuj: Šta se dogodilo? Na prvom mestu, u pitanju je posledica relativno niske stope rađanja. Ovo je odlika svih razvijenih društava, a Vojvodina je svojevremeno bila najrazvijeniji deo Srbije.

Drugo, u gotovo svim društvima, na delu su procesi akulturacije ili tihe asimilacije. I naš multikulturalizam je neretko bio segregativan, a ne integrativan.

Pa onda, eno višejezičnih tabli sa putokazima i nazivima ulica, maternjeg jezika u dokumentima i školama, te par festivala folklora, lokalne hrane i narodne muzike – i šta hoćete više?

Treće, i posebno intenzivno u poslednjih deset godina, posredi je masovna emigracija Vojvođana na rad i život u države Evropske unije. Sa ili bez novog državljanstva, građani Vojvodine ubrzano emigriraju u nacionalne države svog etniciteta: Mađari u Mađarsku, Slovaci u Slovačku, Rumuni u Rumuniju, a Rusini (bez nacionalne države) u – Kanadu.

Etnički Hrvati, ali i Srbi iz Hrvatske izbegli i naseljeni u Vojvodinu, jure hrvatska državljanstva, odnosno evropske pasoše. Iz nekada poželjnog migratornog prostora, bogate i plodne Vojvodine, ljudi danas masovno odlaze. U društvu u kojem je sve manje razumevanja za različitosti, jezike i diverzitet – izumire multikulturalizam.

Multikulturna Vojvodina ovako postaje sećanje i davno prošlo vreme. Ona preživljava jedino u izolovanim i segregiranim džepovima nekoliko vojvođanskih opština, sa mahom starim stanovništvom, i bez istinskog interkulturnog kontakta. I na Drugom programu Radio-televizije Vojvodine kao recidiva multikulturne i vaskoliko bolje prošlosti.

Istovremeno, i većinska i manjinska Vojvodina se danas romantizuje i svodi na folklor i turistički kuriozitet. Na „Tancuj, tancuj, vikrucaj“. Drugim rečima, čitava Vojvodina je svedena na salaše, čarde i tamburaše, na slovačke kulene i mađarske paprikaše, i ništa više od toga. I kao da paprika nije stigla iz Amerike.

Ali, i kao da ovde nikada nije bilo i klasične muzike i džeza, te moderne književnosti, slikarstva, arhitekture, pozorišta i filma. Nekog Danila Kiša, Dragiše Brašovana, Milana Konjovića, Aleksandra Tišme, Radomira Konstantinovića, Želimira Žilnika, Borisa Kovača, Vojislava Despotova i Katalin Ladik. Baš kao i moćne industrije, kanalskih i železničkih mreža, nauke, obrazovanja i razvijenih urbanih centara.

Ma kakvi, deder salaše umesto centralne Evrope. Vojvodina, nekada najindustrijalizovaniji deo Srbije (i najvećeg dela Jugoslavije) ovako se retradicionalizuje i provincijalizuje. I etnički, jezički i kulturno zaista postaje samo – severna srpska pokrajina. A bila je mnogo više.

Stavovi autora u rubrici Dijalog ne odražavaju nužno uređivačku politiku Danasa.