Kraljevina uzvraća udarac

Srbija će na kraju da izgubi Drugi svetski rat, iako je u njemu herojski i slavno pobedila. Ovakvo sumasišavše stanje moguće je objasniti jedino kao kontrarevoluciju ili kao osvetu poraženih društvenih klasa iz 1944. i 1945. godine. To jest, kao specifični balkanski amalgam kapitalizma i nacionalizma i, periodično, fašizma. Pogledavši u ceo 20. vek – koji u našem slučaju još uvek traje i nikako da prođe – (raz)otkriva se sledeće. Period od četrdesetak godina jugoslovenskog socijalizma bio je kratkotrajni diskontinuitet ili prekid sa spomenutom, dugotrajnom i zloćudnom mešavinom nacionalističkog zla i kapitalističkog naopakog. Kontrarevolucionari, ponekad naoružani četničkim kamama (koje režu vratove), a ponekad ratama za kredit (koje skidaju kožu sa leđa) nastoje jedino da zatru to sećanje. A mi? Podlo prozvani „gubitnicima tranzicije“, sve to gutamo zato što nam je teško da prihvatimo kako su naše dede bile sto puta bolji ljudi i od naših očeva i od nas samih, o čemu su „Fusnote“ već drobile.

Za dublje pojašnjenje, krenimo redom. Uprkos popularnoj imaginaciji, predratno srpsko stanovništvo – mitološki srpski seljak ili domaćin – nije naročito voleo ni kralja ni popove. A ponajmanje je voleo lokalne državne siledžije u vidu raznih načelnika srezova i njima bliskih kapitalističkih lihvara i špekulanata. Jer upravom i činovništvom je dominirala korupcija, sveštenstvo je bilo povlašćeno, ministri su namicali milione trgujući obveznicama od ratne odštete, a privrednici su od istih dobijali lukrativne poslove. Sve to u situaciji političke i ekonomske nestabilnosti, uz sveopštu eksploataciju i otimačinu, te sporadično nasilje i diktaturu. Stopa rasta nacionalnog dohotka kraljevine Jugoslavije bila je samo 2,1%, a uz nacionalni dohodak po stanovniku od 116 dolara, beše to jedna od najnerazvijenijih zemalja u Evropi. Posle Grčke, kraljevina je bila i najzaduženija evropska država, sa vrtoglavo pentrajućim javnim dugom. Uzgred, zajmovi od stranih država korišćeni su jedino za pokriće rashoda birokratizovane države (i prelivanja u džepove političara), a ne u korist industrijalizacije ili razvoja infrastrukture. Industrija je zapošljavala samo 7,1% stanovništva (i činila 9,6% BDP), u gradovima je živelo samo 17% ljudi, a 1920-ih su Beograd i Zagreb bili palanke sa tek nešto više od 100 hiljada stanovnika. Na 10.000 novorođenčadi je u prvoj godini života umiralo njih 1323. Nacionalistička retorika i prebrojavanje žrtava u prošlom ratu bile su omiljene političke metode upravljanja narodom, odnosno okretanja ljudi jednih protiv drugih. A korupcionaške afere, pronevere i zloupotrebe bile su stvarni modus političkog života. Sasvim razumljivo, monarhija i crkva uopšte nisu bile toliko simpatične običnim ljudima, šta god snimao Radoš Bajić i kakva god se predratna romantika izlivala po raznim „Montevideima“.

I zato komunisti, ustanak i revolucija nisu pali sa neba ili sa planete Marks. Uostalom, Komunistička partija Jugoslavije je na opštinskim izborima 1920. godine osvojila vlast u Beogradu, Nišu, Zagrebu, Osijeku, Skoplju i drugim mestima, a na izborima za Ustavotvornu skupštinu dobija 59 (od 419) mandata, čime je postala treća stranka po broju poslanika u Jugoslaviji. Naravno, nacionalisti i kapitalisti je zabranjuju odmah sledeće godine, a izabranim gradonačelnicima Beograda i Zagreba (komunistima Filipu Filipoviću i Svetozaru Deliću) nije dozvoljeno da preuzmu funkcije. Ali, kada je 1941. godine i zapucalo, mnogi građani u partizanima nisu videli nikakve crvene satane, već jedinu snagu koja je ljudima gladnim i žednim pravde donosila promene. Dok su u četnicima videli kontinuitet istih onih banditskih i pljačkaških metoda koje su ih gušile decenijama.

Drugim rečima, revolucija nije bila nikakav hir Josipa Broza Tita ili Kominterne, niti istorijska slučajnost, već iskrena želja ogromnog broja stanovništva. I zato su, kako je vreme odmicalo, romantizovani srpski, crnogorski i bosanski domaćini i seljaci u sve većim brojevima stupali u partizanske odrede, sve do cifre od čak pola miliona naoružanih boraca. Nemoguće je preceniti ovu činjenicu: partizani su za samo par godina uspeli u tome da od nepismenog i klasno nesvesnog stanovništva koje rat mahom nije interesovao i koji bi radije sačekali da gužva prođe – naprave ljude koji su želeli temeljne i sveobuhvatne društvene promene. U tome su im, naravno, pomogli spomenuti četnici koji su to isto stanovništvo terorisali. Naprosto, ljudima u Srbiji su pušku u ruku stavili Nemci, Italijani, ljotićevci i četnici kada su im streljali komšije, silovali žene i klali decu. Partizani su im samo pokazali gde tu pušku da upotrebe.

I zato su tokom narodnooslobodilačkog rata i uspeli da mobilišu toliku armiju – 18 korpusa sa 50 divizija – kao i da pokrenu čuvenih sedam velikih ofanziva, naprave prvu slobodnu teritoriju okupirane Evrope, uz nebrojene diverzantske i gerilske akcije. Da su četnici to bili u stanju i/ili da su imali takvu nameru – oni bi oslobodili Srbiju od okupatora i usput uništili partizane. Ali je prokleto teško privući veliki broj ljudi na stranu okupatora i saradnje sa njim. Jer ljudi u Srbiji i ostalim okupiranim prostorima tada su veoma dobro znali ko je izdajnik, a ko nije. Čak i ako mi, njihovi unuci, imamo neke neuke sumnje u to. Kao što su znali i kako su tokom i nakon Prvog svetskog rata prošli sa kapitalizmom i nacionalizmom – kada su u miru ubrzo postali poniženi i opljačkani od strane šačice bogataša i njima bliskih političara. Biće da nisu želeli da im se to ponovi. Samo zbog toga su komunisti mogli da zadobiju poverenje ljudi za svoju ideju, te da pokrenu ogroman deo stanovništva Srbije za ostvarivanje ciljeva i principa koji su dramatično drugačiji od onih pod kojima su do tada živeli.

A kada su pobedili, nije ih bio blam da te principe i upotrebe. A i zašto bi? Da li su možda trebali da grade parlamentarnu demokratiju u uslovima totalne borbe svih protiv sviju na osnovu vere, nacije i ideologije, sa strankama koje su sve do jedne bile nacionalističke, a sa svežim sećanjima na masovne pokolje? Ili da se vrate svojim spaljenim kućama i da čuvaju svetost imovine bogataša, ratnih profitera, kolaboracionista i fašista? Da ne oduzmu sve onima koji su za 20 godina, u dva puta okupiranoj Srbiji u kojoj je izginulo pola muškog stanovništva, napravili bogatstvo? Ne, imali su moć, legitimitet, osećaj za politiku i državotvornost, kao i muda da to ne urade. U suprotnom bi ih izradili brže nego što su ostaci Miloševićevog režima preveslali petooktobarce. I zato su poražene klase nacionalista, šovinista, tajkuna i kolaboracionista morale da sačekaju da Josip Broz i njegova ekipa i fizički umru. A svojih petnaest minuta slave, koji traju već 25 godina, dočekali su devedesetih. Kada se slomom socijalizma i novim usponom nacionalizma, dogodila kontrarevolucija. Sva tragedija koja nam se u protekle dve decenije dogodila izraz je ove istorijske osvete poraženih.

Ona je, nimalo neobično, započela obnovom četništva. Čak i u formi groteskne imitacije Bulajevićeve estetike. Ali, što je mnogo važnije, po identičnoj ideologiji kao i u „Instrukcijama“ Draže Mihailovića iz 1941. godine – „stvoriti veliku Jugoslaviju i u njoj veliku Srbiju, etnički čistu u granicama Srbije, Crne Gore, Bosne i Hercegovine, Srema, Banata i Bačke“, uz eksplicitno „čišćenje“ Sandžaka i Bosne od „muslimanskog i hrvatskog življa“ i „nenacionalnih elemenata“. U čemu je tačno razlika između etničkog čišćenja muslimana u Foči od strane Mihailovićevih četnika u februaru 1943. godine (9.200 žrtava, sa okolnim srezovima Pljevlje, Priboja i Čajniče) i etničkog čišćenja muslimana u Foči od strane četnika inspirisanih Mihailovićem u aprilu 1992. godine (2.752 žrtve samo u Foči)? Između četničkog masakra u Vraniću 1943. godine (67 ljudi, uglavnom žena i dece) i masakra u Suvoj Reci 1999. godine (48 ljudi, uglavnom žena i dece)? Jer famozni paravojnici „Škorpioni“ su se otvoreno identifikovali kao četnici, gromoglasno učestvujući u opsadi Vukovara, genocidu u Srebrenici, te zločinima na Kosovu. Dakle, u zločinačkoj i kriminalnoj razgradnji ideala bratstva i jedinstva, kosmopolitizma i internacionalizma – i to po najgrubljem izdajničkom, fašistoidnom i genocidnom modelu poraženih u Drugom svetskom ratu.

Uspon ili kontrarevolucija ideologije četništva zahvatila je i spomenike, ulice i trgove, školske udžbenike i pravni sistem, kao i TV serije javnog servisa, tetovaže sportista i majice po turističkim punktovima. S tim u vezi, Draža Mihailović postaje sasvim prikladna ikona tranzicione, antikomunističke Srbije. Dok je ideja o tome da „ne treba da delimo jer smo svi Srbi“ izvorno – Nedićeva. Vrišteći klerikalizam, naravno, Ljotićev. Ravnogorski banditi sa svojom velikosrpskom idejom postaju svojevrsni stožer nove srpske buržoazije i njihovih političkih glasnogovornika u svim režimima i šatro-opozicijama od 1991. godine do danas: od Koste Čavoškog, Dobrice Ćosića i Vojislava Šešelja, preko Slobodana Homena, sve do Olivera Antića. Posledice ove osvete poraženih klasa, te menažerije ideoloških i (para)vojnih četnika, monarhista i klerikalaca osećamo i danas. U pitanju su klase koji sipaju drvlje i kamenje po komunističkim nacionalizacijama i otimanjima, iako je ovo zajedničko svim revolucijama od Francuske naovamo. Ali im zato ne smeta neviđena tranzicijska otimačina u kojoj se sjajno snalaze sa kontroverznim biznismenima i zbog čega je stanje iznova kao u kraljevini – Srbija je na začelju Evrope po svim parametrima (ne)razvijenosti, uz političku klasu vladajućih moćnika i sve ostale siromašne i bedne. Posledice su u užasnim ratovima i etničkim čišćenjima, kao i u materijalnoj i duhovnoj bedi parohijalnog provincijalizma i pljačkaškog, eksploatatorskog i korupcionaškog kapitalizma. Izvlačenje iz tog šovinističkog i kriminalnog blata moguće je jedino novim porazom četničke ideologije Velike Srbije, nedićevskog fašističkog nacionalizma i ljotićevskog klerofašizma. Oni su naš novi-stari klasni neprijatelj, a vreme je da se osvestimo. Baš kao što su umeli naši stari.