Mora li ta Amerika?

U reklami ga učiteljica kritikuje pošto je loptom razbio prozor, treneri mu poručuju da batali košarku jer Belci ne umeju da skaču, a izdvaja se opaska njegovog oca – „Predraže, sine moj, mora li ta Amerika?“.

I, na kraju tih kritika, uspešni Peđa u dresu Sakramento kingsa svima (nama) odgovara – „Na tebe je red!“.

Ima na JuTjubu, za zaboravne i omladinu.

Dvadeset godina kasnije, iznova smo pred istim pitanjem – Mora li ta Amerika?

Jer, u poslednjih nekoliko sedmica svedočili smo susretu Vučića i Trampa u Beloj kući, otvaranju kancelarije Međunarodne korporacije za razvojno finansiranje (DFC) iz Sjedinjenih Država u Beogradu, i obeležavanju 76. godišnjice od misije spasavanja oko 330 američkih pilota, iako je to učinio narodni izdajnik Draža Mihailović u Pranjanima.

I šta god tehnokratski naivno drobio Ričard Grenel, u pitanju jeste bila – politika simbola.

Na sve strane je prštalo od američko-srpskog prijateljstva, od simboličkog nazivanja jezera Gazivode / Ujmani u Jezero Tramp, do najave simboličkog obnavljanja srušenih zgrada Generalštaba i Ministarstva odbrane.

Atmosfera beše posebno simbolički uzavrela na beogradskom splavu u kojem su muzikanti američkim gostima, u društvu Vučića, Brnabić i Malog, tamburali hitove tzv. amerikane – Sweet Home Alabama i Take Me Home, Country Roads.

Vaistinu neverovatna noć, ako ništa drugo, zato što su se antiamerički i antizapadni duhovi uzburkali, uzrujali i počeli da hiperventiliraju.

I okej, nešto od spomenutog šlihtanja Amerikancima jeste bilo neukusno, nešto istorijski revizionističko (jer su npr. jugoslovenski partizani evakuisali više od 2.000 ili šest puta više savezničkih vazduhoplovaca), nešto nakaradno, ali nešto je bilo i – sasvim u redu, pa i gotovo ohrabrujuće.

Uostalom, da li bismo radije da je upadljivo nedostajući Ivica Dačić zapevao Kaljinku?

Isuviše je rano reći da Srbija zaista menja svoj spoljnopolitički kurs zbog ovih nekoliko simboličkih činova, ili po običaju samo glumi i šmira.

Ali je ovaj sociolog i kolumnista mišljenja da sve to valja oprezno – pozdraviti.

Ne kao Vučićev korisni idiot, kako je prozvan na Peščaniku, već zato što jeste krajnje vreme da se Srbija geopolitički svrsta, ili razvrsta podalje od Putinove Rusije i Sijeve Kine.

I to ne samo zbog ličnih i ideoloških pristrasnosti, ili personalne amerikanofilije, već i zbog – realnih prirodnih i socioistorijskih činjenica.

Drugim rečima – mora ta Amerika.

Evo i zašto.

Prvo, geografija.

Zbog izuzetne površine Rusije i golemog stanovništva Kine, često zaboravljamo da su i Sjedinjene Američke Države poprilično – ogromne.

U pitanju je odmah treća država na svetu po površini (iza Rusije i Kanade), i treća država na svetu po broju stanovnika (iza Kine i Indije).

Međutim, Amerika ima i drugu najveću površinu obradivog zemljišta na svetu (posle Indije), dok veliki deo teritorije jedine dve veće države, Rusije i Kanade, odlazi na Arktik, sa malo vegetacije i nimalo poljoprivrede.

To jest, čak 48 saveznih država Amerike (osim Aljaske i Havaja) se nalazi u umerenim i plodnim klimatskim zonama.

S druge strane, značajan deo Kine je i suptropski, obuhvata i najveću i najvišu visoravan na svetu, Tibet (veličine oko pet Francuska), te pet od šest najvećih planinskih vrhova sveta, što je sve krajnje nepovoljno za proizvodnju hrane.

Jednostavno, slučaj je hteo da su izvesni glečeri još u Pleistocenu formirali neverovatno plodno zemljište u Velikim ravnicama Amerike, što je najveća i najplodnija neprekinuta oblast poljoprivrednog zemljišta na planeti Zemlji.

Ove Velike ravnice stolećima su privlačile i fascinirale evropske doseljenike, pa ne iznenađuje što su Sjedinjene Države i danas ubedljivo najveći izvoznik hrane na planeti (na dalekom drugom mestu je Nemačka, a Kina je neto uvoznik hrane).

Drugo, vojska.

Sjedinjene Države su ubedljivo najsnažnija i neprikosnoveno vodeća vojna sila na planeti.

Iako Kina broji više vojnika, Amerika npr. ima čak 10 ogromnih nosača aviona sa nuklearnim bojevim glavama, dok samo jedna druga zemlja (Francuska) ima još – jedan.

Zbog svoje specifične geografije, Sjedinjene Države su i gotovo potpuno otporne na stranu invaziju, i niti jedna invazija nije ni bila pokušana u celoj istoriji Amerike kao nezavisne države.

S druge strane, sve druge svetske supersile bile su ili pod invazijama (Japan, Kina, Francuska, Nemačka, Indija), ili okupacijama (Japan, Italija, Koreja, Nemačka), ili pod pretnjom neizbežne invazije (Velika Britanija) – i to samo u 20. veku.

U tom prošlom stoleću, Kinu su sa mora su napadale i Velika Britanija i Francuska, sa kopna Rusija, a delovu Kine su osam godina bili pod okupacijom Japana.

Treće, politika. Sjedinjene Američke Države najduža su neprekinuta demokratija na planeti Zemlji, u trajanju od 245 godina svog postojanja kao nezavisne države-nacije.

Što je, uzgred, duže od Srbije, uprkos starosti njenih taraba.

Suprotno tome, Kina ima nedemokratsku vlast tokom čak 2.255 godina svog postojanja (od dinastije Ćin), kao i Rusija za 1.138 godina svog postojanja (od Kijevske Rusije) do danas.

Iako demokratija ima svoje nedostatke i prateće nevolje, one su neuporedive sa nedostacima diktatura i autokratija.

Američki građani mogli su i mogu da predlože, diskutuju, pa i da demonstriraju u vezi sa bilo kojom idejom i politikom u svom društvu, za razliku od građana nacističke Nemačke ili komunističke Rusije i Kine.

Dakle, Nemci 1941. nisu mogli da ustanu protiv Hitlerove ludosti da napadne Sovjetski Savez dok vodi rat sa Velikom Britanijom, ali su Amerikanci zato mogli da se pobune protiv ludosti rata u Vijetnamu.

Istovremeno, u Sjedinjenim Državama postoji važna institucija civilne kontrole nad vojskom, a što tragično nije važilo za Japan, Kinu i latinoameričke države u 20. veku.

Uz to, američki federalizam (kao i jugoslovenski svojevremeno?) omogućuje značajnu decentralizaciju, pa i suvislu konkurenciju oko različitih političkih rešenja i javnih politika u zemlji.

Četvrto, privreda i društvo, rekao bi amerikanofil Maks Veber.

Amerika je i najveća i najbogatija ekonomija na planeti.

Do uspona neoliberalizma, Ameriku je odlikovao izuzetan nivo socioekonomske mobilnosti.

Mitologije o Američkom snu možda su preterane, ali ostaje činjenica da su brojni pojedinci u Americi uspeli u životu i bogatstvu zahvaljujući svojoj marljivosti i kreativnosti.

U pitanju jeste strukturno privlačno okruženje u kojem čak i mladi ljudi mogu postati milijarderi (Majkrosoft, Epl, Gugl, Fejsbuk, Amazon?).

Takođe, i suprotno raspojasanom kapitalizmu, Sjedinjene Države imaju dugu tradiciju državnog investiranja u obrazovanje, infrastrukturu, nauku, istraživanja i razvoj.

Iz tih razloga, sama Amerika danas ima više vrhunskih naučnika (po broju Nobelovih nagrada i najcitiranijih naučnih radova) u poređenju sa celim ostatkom sveta – uzetim ili sabranim zajedno.

A američki univerziteti zauzimaju čak 12 od 15 prvih mesta najboljih univerziteta na planeti Zemlji.

I šta onda tačno fali geopolitičkom svrstavanju uz ovu i ovakvu državu?

Uostalom, Amerikanci su izmislili i sijalicu, bateriju, tranzistor, telefon, avion, podmornicu, semafor, laser, kontraceptivnu pilulu, mikrotalasnu pećnicu, kontaktna sočiva, personalni kompjuter, mobilni telefon, GPS, internet i još – sleteli na Mesec i mapirali ljudski genom.

Amerika je i rodno mesto mnogih društvenih inovacija i pokreta poput feminizma i pokreta za mir, ljudska prava, zaštitu životne sredine, i LGBT prava.

I naravno, topos revolucija u oblasti popularne kulture – filma, mjuzikla, TV serija, te bluza, džeza, rokenrola, soula, fanka, diska i hip-hopa.

Od kontaktnih sočiva i farmerica koje nosimo, preko filmova i muzike koje gledamo i slušamo, do računara na kojima ovo kuckamo i društvenih mreža na kojima ovo čitamo, svi smo mi, moderni – Rođeni u Sjedinjenim Američkim Državama, rečima američkog filozofa Brusa Springstina.

Staro je pravilo: jedini gori od Amerikanaca su antiamerikanci. Mora ta Amerika, i jeste dobro ukoliko koračamo tim putem.

Uostalom, i Tesla i Pupin su otišli u Njujork, a ne Moskvu.

Kao i nebrojeni Work and Travel studenti. Isuviše je lako, priprosto i krajnje jeftino kritikovati američku (spoljnu) politiku ili drobiti o nastupajućoj propasti Zapada koja nikako da stigne.

Bar jedna šuma u Amazonu plače zbog papira potrošenog na tomove knjiga i novinskih tekstova posvećenih američkom imperijalizmu, rasizmu i neokolonijalizmu, što je dobro.

Stvari se, međutim, komplikuju ukoliko nastojimo da objektivno razmotrimo doprinose američkih otkrića i inovacija u nauci, ali i politici, poput stroge podele i međusobne kontrole vlasti, federalizma, borbe za ljudska prava, pa doprinosa američke umetnosti, književnosti i popularne kulture po planetu i nas lično.

Gotovo sve zemlje Istočne Evrope zato su još pre 30 godina komotno odlučile da se svrstaju uz Sjedinjene Države i vojnopolitički Zapad.

I, neverovatno ali istinito, svima njima je nebrojeno puta bolje danas nego pre 30 godina.

Dok usput nisu izgubile nikakve identitete, suverenitete, tradicije i ostale izmišljotine za politički i umno nedorasle.

Srbijo, na tebe je red, rekao bi Peđa Stojaković.